oryginalna42@pino.pl

  Teoria atrybucji. Atrybucja – przypisanie czegoś komuś lub czemuś. Tego co przypisujemy w ogóle nie widzimy, jedynie wnioskujemy o tym. To, jak postrzegamy innych i siebie i jak funkcjonujemy w relacjach interpersonalnych, jest efektem przypisania określonych cech, właściwości lub stanów sobie i innym. Spostrzegając innych, widzimy ich poprzez zachowania, na podstawie których wnioskujemy o pewnych cechach. Możemy tez spotkać się ze stwierdzeniem, że atrybucja jest wnioskowaniem obserwatora o stanie wewnętrznym działającego lub samego siebie na podstawie zewnętrznego zachowania. Gw. zadaniem atrybucji jest formułowanie reguł, którymi posługuje się osoba, która na podstawie zewnętrznego zachowania wnioskuje o stanach wewnętrznych, oraz reguł tworzenia obrazów obserwowanych osób na podstawie tych stanów wewnętrznych, które zostały im przypisane. Zachowanie – stan wewnętrzny – obraz osoby. Skacze- radość- szczęśliwa osoba.

Różnice pomiędzy spostrzeganiem ludzi i innych obiektów: !. Ludzie doświadczają stanów wewnętrznych. Dzięki zdolności do introspekcji uświadamiamy je sobie i możemy wnioskować o istnieniu podobnych stanów u innych osób. 2. Ludzie mogą być spostrzegani jako przyczyna sprawcza działania, w którym uczestniczą, mogą więc być obarczeni odpowiedzialnością za jego przebieg. 3. Ludzie odbierani przez innych jako zdolni do rozmyślnego i planowanego manipulowania przedmiotami i osobami. Osoba musi wypracować sobie schemat przyczynowo – skutkowy aby móc przewidywać prawdopodobne zachowania innych – schemat ten stanowi jednocześnie podstawę planowania  jej własnych działań. Cechy procesu spostrzegania społecznego:

- ludzie starają się stworzyć bardzo spójne wyobrażenie innych

- czynnikiem warunkującym tą zgodność jest wymiar oceny (lubię – nie lubię), gdzie dużą rolę odgrywa pierwsze wrażenie

- dla wytworzenia społecznego wyobrażania o innych wystarczy nam bardzo niewielka liczba informacji

Wstępna informacja stwarza nam pewien pierwotny układ odniesienia, którym posługujemy się przy interpretowaniu późniejszych informacji. Niby : do wytworzenia obrazu człowieka wystarczy nam znikoma liczba informacji o nim. Sytuację dodatkowo komplikuje wpływ stereotypów. Stereotypy – to wyobrażenia, które wiążą się z gotowością do przypisywania pewnych cech całym grypom ludzi. Gdy stereotypowe wyobrażenia są oparte na realnych doświadczeniach i  stanowią  stosunkowo trafne  uogólnienia, to ułatwiają nam one nasze postępowanie w kontaktach z określonymi reprezentantami różnych grup. Często jednak bywają zupełnie fałszywe i znacznie utrudniają nam spostrzeganie i docenianie roli indywidualności i specyfiki konkretnej osoby. Ma to ujemny a nawet destrukcyjny wpływ na nasze stosunki z innymi. Wg. badań : a) potrafimy zgodnie określić cechy, jakie rzekomo posiadają inne osoby, b) osoby oceniające potrafią być zgodne co do najbardziej charakterystycznych, ich zdaniem ( np. cech grupy etnicznej z którą nie mieli do czynienia) Stereotyp: Japończycy – są inteligentni, pracowici, postępowi, sprytni i chytrzy Żydzi – sprytni, chciwi, pracowici, łapczywi, inteligentni, Amerykanie – pracowici, inteligentni, materialiści, ambitni i postępowi Murzyni – przesądni, leniwi, beztroscy, ignoranci, muzykalni. Aby móc wytworzyć sobie spójne wyobrażenie o innych, tworzymy prywatną, skonstruowaną na swój użytek tzw. teorię osobowości. Używamy pewnych schematów interpretacyjnych, dzięki którym można na podstawie fragmentarycznych danych o innej osobie utworzyć w swoim umyśle jej całkowity obraz. Posługiwanie się tego rodzaju teoriami jest modyfikowane przez szereg tzw. efektów, takich jak efekt uporządkowania, pierwszeństwa, końcowy itp. Znaczną rolę grają też informacje należące do sfery komunikacji niewerbalnej (mimika), kontakt wzrokowy i inne. Według teorii Kellera – ludzie przypisują cechy innych na podstawie pewnych kryteriów:

- różne osoby powinny wzbudzać w nas różne wrażenia, jeśli odbieramy wiele osób podobnie to jest mało prawdopodobne, abyśmy za przyczynę czyjegoś zachowania uważali jej właściwość osobowościową.

- jeśli wrażenie na temat osoby podzielają inni, to jest bardziej prawdopodobne, ze zależy to od jej właściwości osobowościowej

- wrażenia na temat osoby nie powinno ulegać zmianie przy obserwowaniu go po pewnym czasie albo w innych okolicznościach

- nasze wnioski na temat ludzi nie powinny zależeć od tego na czym się skupimy, na podstawie obserwowanych wypowiedzi,  komunikatów niewerbalnych, czy też koncentrując się na zachowaniu osoby, powinnyśmy dochodzić do tych samych uogólnień.

Jeżeli wszystkie te warunki są spełnione, rośnie nasza subiektywna pewność, ze przyczyną obserwowanego zachowania są właśnie cechy tego człowieka. Zachowania subtelne dostarczają nam lepszych wskazówek co do zamiarów osób spostrzeganych niż zachowania zmienne. Gdy zmienność jest duża, wówczas zachowania spostrzegamy jako zależne od sytuacji, a nie od cech ludzi.

Ćwiczenie 1

Spróbuj przypomnieć  sobie swoje pierwsze wrażenie odniesione w pierwszym kontakcie z osobą, którą dziś dobrze już znasz. Pomyśl czy jest ono zgodne z obecnymi emocjami wobec tej osoby. Czy i na ile zdecydowały one o trwałości waszego wzajemnego kontaktu. Możesz tez zapytać przyjaciół, jakie były ich pierwsze wrażenia na Twój temat.

 Doniesienia z badań

Ciekawa jest relacja pomiędzy umiejscowieniem kontroli a reakcja na wydarzenie kłopotliwe np. sytuacje niepewności wywołujące uczucie zakłopotania, oszukania. Typ reakcji „żyroskopowców” można określić jako „odwracanie pchnięcia”, a „radarowców” jako reakcje obronne wywołane zagrożeniem Ja. Osoby z kontrolą zewnętrzną częściej reagują bardziej serio, raczej lękiem oraz uruchomieniem reakcji obronnych. Osoby z kontrolą wewnętrzną reagują tu zabawowo, z poczuciem humoru. Są bardziej uodpornione na potencjalnie stresujące wydarzenia, rzadko wyrażają lęk czy depresje „Radarowcy” w badaniach profilu nastrojów wykazują także częściej lęk oraz ogólne napięcie, a „żyroskopowcy” – poczucie siły i energii. Marzenia osób z poczuciem kontroli zewnętrznej zawierają wiele elementów realnej przyszłości; jest w nich dużo lęku i niepowodzeń. Wtórnie wzmacnia to ich nastawienie lękowo – obronne. Marzenia ludzi z kontrola wewnętrzną dotyczą przyszłości, są mocno związane z potrzebą osiągnięć, co ułatwia podejmowanie działań ukierunkowanych na cel. Badania związku poczucia umiejscowienia kontroli ze stresującymi wydarzeniami życiowymi, zainteresowaniem społecznym i przystosowaniem wykazały, ze poczucie kontroli wewnętrznej jest mocno związane z wieloma symptomami dojrzałości. Ponadto, im więcej i im głębsze zaburzenia funkcjonowania wykazuje osoba, tym mniejsze jest jej zainteresowanie społeczne, a większy poziom poczucia kontroli zewnętrznej. Związek pomiędzy sytuacjami i zgeneralizowanym poczuciem umiejscowienia kontroli a podatnością na hipnozę: - zgeneralizowane poczucie umiejscowienia kontroli nie ma znaczenia dla podatności na sugestie hipnotyczne. Znaczące różnice pojawiły się natomiast w zakresie subiektywnego szacowania stopnia doznań hipnotycznych. „żyroskopowcy” mieli mniej fascynujące doznania, „radarowcy” mieli te doznania silne. Osoby z silną kontrolą zewnętrzną maja tendencje do konformizacji w sytuacjach społecznych ( czują albo czuli, to co inni od nich oczekują) Zależność między dysonansem poznawczym a poczuciem umiejscowienia kontroli – uwzględnienie wymiaru umiejscowienia kontroli pozwala wyjaśnić  wyniki interpretowane jedynie w granicach teorii dysonansu poznawczego, było by sprzeczne. Osoby z zewnętrznym umiejscowieniem kontroli w stworzonej sytuacji eksperymentalnej dotyczącej zmiany postaw w warunkach „wymuszonej ustępliwości” przejawiały silniejszą i dalej idącą zmianę postawy aniżeli osoby z poczuciem kontroli wewnętrznej. Poczucie kontroli wewnętrznej daje większą odporność na próbę zmiany postawy niż zewnętrzna kontrola. Zależność niezależności od pola w kontekście poczucia umiejscowienia kontroli – styl percepcyjny człowieka zależy od stopnia złożoności i struktury osobowości. Wynikami stopnia zróżnicowania są tu: - sposób ujmowania doświadczeń, - zróżnicowanie Ja, - stopień specjalizacji, - stopień ukierunkowania mechanizmów kontroli i obrony. Osoby niezależne od pola, to te, które potrafią spostrzegać analitycznie, natomiast zależne osoby spostrzegają wszystko globalnie. Większa modyfikacją stylu poznawczego za pomocą instrukcji uzyskuje się u osób z zewnętrznym umiejscowieniem kontroli wewnętrznej /osoby niezależne od pola maja generalnie lepiej rozwinięte poczucie indywidualnej tożsamości. Osoby zależne od pola tworzą obraz własnego Ja polegając w dużej mierze na opiniach innych/.  Umiejscowienie kontroli w aspektach funkcjonowania społecznego pogrupowano następująco:

- osoby z kontrola wewnętrzną maja większą odporność na nacisk grupy, bardziej polegają na własnych sądach, są bardziej pewne siebie

- próby wywierania „subtelnego” wpływu wyzwalają u osób z kontrolą wewnętrzną silną reakcję

- badania nad zmianami postaw wykazują, że „żyroskopowcy” trudniej zmieniają swoje postawy; silnie pośredniczy tu prestiż źródła nadawanych informacji bardzo ważny dla „radarowców” natomiast dla „żyroskopowców” była bardzo  niska treść komunikatów ( co powiedziano, a nie kto)

-badania nad udziałem w akcjach społecznych i politycznych są rozbieżne; „żyroskopowcy” SA bardzo aktywni.

- w sytuacjach obdarzania władzą nad innymi „radarowcy” w swoich oddziaływaniach wykazują więcej przemocy, „żyroskopowcy” używają technik opartych na perswazji.

- „żyroskopowcy” wykazują większe tendencje do zachowań pomocnych, a gw. w sytuacjach „twarzą w twarz”

Poczucie umiejscowienia kontroli związane jest z przekonaniem o tym, gdzie leży przyczyna różnych zdarzeń.

Ćwiczenie 1

Spróbuj przeprowadzić trzy rozmowy na temat marzeń, z osobami reprezentującymi różne poczucie umiejscowienia kontroli. Zbierz je wg. perspektywy czasu (marzenia z przeszłości, przyszłości), dominujące emocje ( strach ,radość, ..),  planowanie osiągnięcia, czy unikanie porażek, poziom Wiery w realizacje,  kontrola wzmocnienia, od kogo zależy realizacja. Zobacz co zaobserwowałeś?, Czy są różnice?

 Doświadczenie  spójności to brak wewnętrznej sprzeczności w stosowanej przez rodziców strategii wychowawczej. Dotyczy to zarówno dyscypliny, jak i stawianych wymagań. Ważna jest spójność w zachowaniu jednego z rodziców, ale i zgodność oraz konsekwencja obojga. Dziecko, gdy ma jasno formułowane wymagania, uczy się rozumieć spostrzegać ich konsekwencje. Okazuje się, że dzieci urodzone jako pierwsze maja często większy stopień kontroli wewnętrznej – nie zależnie od płci. Inną grupą zmiennych mających tu znaczenie są czynniki socjalne w grypach stojących wysoko w hierarchii społecznej pojawiają się osoby z wewnętrznym poczuciem kontroli -  to ma wiele wspólnego z internalizacją przekonania,  że pochodzenie społeczne jest ważnym czynnikiem w budowie naszego obrazu świata, a też poczucia własnej wartości. Wszystkie te czynniki są modyfikowane przez takie instytucje jak szkoła.  Ważne też są przekonania, które funkcjonują w określonych kulturach. Są to sądy, ze coś jest determinowane losowo, albo przeciwnie – że zależy od umiejętności czy kompetencji jednostki. Jednostka selektywnie spostrzega, które aspekty jej zachowania są powtarzalne, a które nie; spostrzeganie to zaś jest zależne od jej własnej percepcji natury przyczynowości w relacji między wzmocnieniem i poprzedzającym zachowaniem. Np. jeśli dziewczyna jest przekonana, że chłopcy są niewierni ponieważ za dużo od nich wymaga, będzie poszukiwała w realnym kontekście potwierdzenia swoich teorii, a pozostając opuszczona będzie pewna, że właśnie znów sobie zasłużyła na takie potraktowanie.  Osoby, które mocno wierzą, ze mogą kontrolować swoje życie : a) są bardziej czujne wobec tych elementów otoczenia, które dostarczają im informacji użytecznych dla przyszłego zachowania, b) podejmują kroki w celu poprowadzenia swoich warunków środowiskowych, c) przywiązują większą wagę do umiejętności i osiągniętych przez siebie wzmocnień – spostrzegają je jako bardziej wartościowe, generalnie czują się bardziej związane ze swoimi zdolnościami, a zwłaszcza ważne są dla nich ich braki., d) są odporne na subtelne próby wywierania na nie nacisku. Kontrola wewnętrzna rośnie u dzieci wraz z wiekiem. Wiąże się to ze wzrostem ich możliwości wywierania  wpływu na otoczenie, a także z większym zakresem indywidualnych doświadczeń, które pogłębiają ich wiedzę o świecie. Kontrola wewnętrzna jest także związana ze wzrostem stabilności i pewności sytuacji zewnętrznej w życiu człowieka. Im sytuacja bardziej przewidywalna, tym szybciej nauczymy się wiązać zachowania i ich skutki – jesteśmy bardziej pewni swoich możliwości sprawczych w danej sytuacji. Uzyskanie kontroli wewnętrznej skraca tez okres zależności osoby od jej rodziny pierwotnej, co sprzyja osiągnięciu dojrzałości emocjonalnej i społecznej i ułatwia bezpośrednio dostrzeganie we własnym życiu związku swych działań z ich konsekwencjami. Można zmienić umiejscowienie kontroli dzięki odpowiednio zaprojektowanemu treningowi, którego celem jest dostarczenie ludziom specyficznych doświadczeń. De Chorms : program skoncentrowany na kształtowaniu : 1. Pojęcie Ja, 2. Motywacja osiągnięć, 3. Stawianie realistycznych celów, 4. Zrozumienie koncepcji Pana – Pionka ( Pan – poczucie wewnętrznego umiejscowienia kontroli, Pionek – poczucie kontroli zewnętrznej). Poczucie umiejscowienia kontroli można też zmodyfikować poprzez interwencję terapeutyczną. Osoby z kontrolą wewnętrzną preferują terapeutów zorientowanych psychoanalitycznie. Wewnątrz sterowni pacjenci wybierają terapeutów dyrektywnych i niedyrektywnych, w zależności od specyfiki ich problemu oraz spostrzeganego przez nich prawdopodobieństwa zwiększenia w toku terapii ich własnych możliwości i umiejętności kontroli.

Ćwiczenie 1

Przywołaj wspomnienia.  Zastanów się czego uczyły Cię Twoje szkoły w zakresie kontroli wzmocnień?, na ile i czy w ogóle współgrało to ze stylem życia rodzinnego?

 Osoby, które uważają, ze sukces lub niepowodzenie, wygrana lub przegrana zalezą od ich działania, to  „żyroskopowcy”. Dostrzegają oni związek przyczynowo – skutkowy pomiędzy czynem a jego wynikiem.  Jeżeli jednostka spostrzega, ze zadanie jest konsekwencją jej własnego działania lub jej własnych względnie stałych właściwości, określamy to wiara w kontrolę wewnętrzną. Głównym źródłem kontroli wewnętrznej jest taka historia indywidualnych wzmocnień, która powstała na bazie wychowania poprzez rodziców prezentujących postawy elastyczne i przyzwalające. Matki przyszłych „żyroskopowców” oczekują od swych dzieci wczesnej niezależności. Dodatkowym czynnikiem kształtującym kontrolę wewnętrzną w procesie rozwoju indywidualnego są: dostateczne, albo nie nadmierne ochranianie, chwalenie i brak odrzucenia. Dziecko początkowo zupełnie bezradne i zdane na opiekę dorosłych, w miarę rozwoju staje się coraz bardziej samodzielne, ma coraz większą możliwość poznawania świata w swoim własnym działaniu. Doświadczenie, o którym mowa, to właśnie przede wszystkim możliwość przeżycia konsekwencji własnego postępowania. Rodzice powinni umożliwić dzieciom samodzielne radzenie sobie z takimi doświadczeniami; nawet gdyby miały to być doświadczenia porażek lub przykrości, dostarczają one stymulacji do rozwoju dzieci w tym zakresie. Innym rodzajem doświadczeń, których dziecko nabywa w toku rozwoju, jest realizacja zamierzeń. Uczy się ono, że aby otrzymać od innych to, czego pragnie, musi spełnić ich wymagania, dostosować do stworzonych mu warunków. Wtedy dziecko staje się świadome i zaczyna panować nad własnymi zamiarami, planować działania, a także domagać się wzmocnień, jeśli zasłużyło. Jeszcze inny rodzaj doświadczeń stanowi obserwowanie konsekwencji działań innych osób w otoczeniu. Nie należy ograniczać dzieciom możliwości nabywania przez nie własnych doświadczeń życiowych.

Ćwiczenie 1

Przypomnij sobie jakieś wcześniejsze doświadczenie osobiste, koniecznie dotyczące spostrzegania konsekwencji własnych zachowań. Opisz wspomnienia i spróbuj odpowiedzieć na pytanie, czego ono Cię tak naprawdę nauczyło?

Ćwiczenie 2

Czy i jak ograniczano zdobywanie przez Ciebie doświadczeń? Wspomnij styl wychowania, który stosowano wobec Ciebie.

Chodzi tu o to aby uświadomić sobie, ze minął już czas tej dziecięcej zależności i pora na odpowiedzialność za samego siebie.

 Ludzie, którzy sadzą, ze wyniki tj. sukces i niepowodzenie, nagroda i kara zależą od zewnętrznych sił na które oni sami nie maja wpływu – to tzw. „radarowcy” „Kiedy wzmocnienie jest spostrzegane jako następstwo podjętego przez niego działania, lecz jednocześnie nie będzie konsekwencją wyłącznie tego działania, wówczas w naszej kulturze jest to na ogół spostrzegane jako rezultat szczęścia, szansy losu lub jako pozostające pod kontrolą innych, posiadających władzę albo jako nieprzewidywalne z powodu wielkiej złożoności otaczających jednostkę sił” (Rotter) Na wykształcenie się poczucia umiejscowienia kontroli (wewnątrz- i zewnątrz sterownej) podstawowy wpływ ma określony typ wychowania w rodzinie. Rozwój osób zewnątrz sterownych przebiegał przy braku spójności zachowań rodzica, braku jasności i konsekwencji w formułowaniu zadań, ograniczeń i ich skutków. /Taki sposób wychowania, który uniemożliwia dziecku osiągnięcie psychicznej samodzielności poprzez tłumienie jej wszystkich przejawów,  jest w istocie „zgubny dla potomka” /. Tłumienie może przybrać dwie różne formy: 1 Z jednej strony może polegać na stosowaniu i nadzorowaniu dziecka we wszystkich najbłahszych nawet sprawach. 2 Z drugiej strony może pojawić się postępowanie polegające na spełnieniu wszystkich pragnień czyli zachcianek dziecka. Są takie matki (czasem i babcie), które nieustannie czujnym okiem śledzą swoje dziecko, ciągle ostrzegają i nakazują. Wszelkie reguły mogą stać się skuteczne, gdy będą nieliczne i ważne (zrozumiałe, zasadne i wynegocjowane). Drugi sposób jest bardziej zawoalowany, subtelny lecz szkodliwy. Spełnianie zachcianek dają samym dorosłym różnorodną satysfakcję. Stosowanie takiego sposobu jest egoistyczne. Ludzie nie wiedzą, że to też był ich problem, a dziecko nie ma z tym nic wspólnego … Natomiast cieszą się, że dziecko jest zadowolone, że deklaruje sympatię do nich. Zjawisko to występuje głównie u osób dobrze sytuowanych, które deklarują się swoimi możliwościami materialnymi i na nich opierają poczucie własnej wartości. Konsekwencje takiego postępowania są dla takiego dziecka w dalszym rozwoju poważne. Pojawia się niechęć do podejmowania własnych wysiłków. Wszystko czego dziecko chce przychodzi do niego w gotowej postaci, bez aktywności z jego strony. / Dziecko takie nie ma szansy na zaobserwowanie związku: zachowanie – jego konsekwencja, niezbędnego dla wytworzenia w sobie wewnętrznego poczucia kontroli/.Jedyne czego dziecko to może się nauczyć to wymuszania, wyłudzania, manipulowania otoczeniem. Takie dziecko jest absolutnie „ofiarą” niemądrych dorosłych, ale – mimo tego – staje się osoba niesympatyczną, wyrachowana, motywowana wyłącznie materialnie, niezdolną do odczuwania głębokich uczuć, do okazywania bezinteresowności i bezwarunkowej miłości. Nauczono je kochać za coś. Nierzadko dzieci takie wyrastają na sprytne gapy –są skrajnie ograniczone. /Doskonale rozumieją, ze inni cos robią aby uzyskać określone rezultaty, ale przecież to inni, nie oni/. Odzyskują pewność siebie i pełną równowagę dopiero wtedy, gdy znajdą kogoś na kim będą mogli się oprzeć. Poza stylem wychowania, na wytworzenie się zewnątrzsterownośi maja wpływ i inne czynniki /Dzieci urodzone w dalszej kolejności, niezależnie od płci, częściej prezentują w życiu poczucie kontroli zewnętrznej/, gdyż dłużej i intensywniej niż pierwsze były traktowane i ochraniane jako malutkie i nieodpowiedzialne. Modyfikująco na poczucie kontroli ma pobyt w więzieniu: na początku odbywania kary pozbawienia wolności rośnie zewnątrz sterowność, potem wraca do stanu przeciętnego, a pod koniec pobytu w więzieniu – znów wzrasta. Na początku tej sytuacji i na jej końcu rośnie niepewność i lęk. U grup z niższej klasy społecznej szanse na wzrost kontroli zewnętrznej są większe. Kontrola zewnętrzna rośnie wraz ze wzrostem niepewności, nieokreśloności i  przekonaniu o braku możliwości wywierania wpływu  i kontrolowania otoczenia w sensie obiektywnym. Badania wykazały tez związek poczucia umiejscowienia kontroli zewnętrznej z obserwowanymi wydarzeniami społeczno- politycznymi, tymi, które SA od nas niezależne ale zagrażające  nam w dalszej perspektywie. Poczucie kontroli „radarowca”  wzmagane jest zjawiskiem przedłużającej się zależności emocjonalnej, społecznej i materialnej osób młodych i od ich rodzin pierwotnych. Utrudnia ono dostrzeganie związku własnych działań z ich konsekwencjami.

Ćwiczenie 1

Zaplanuj i przeprowadź mini badanie związku kolejności urodzenia z umiejscowieniem kontroli. Wybierz ze swojego otoczenia po trzy osoby reprezentujące skrajne nastawienia wobec spostrzegania źródeł kontroli wzmocnień. Zapytaj w jakiej kolejności przyszły na świat. Zaobserwuj czy dostrzegasz jakieś prawidłowości?, Jakie są Twoje wnioski?, Jaką liczbę osób  należałoby zbadać, aby móc uogólnić wyniki?