Lekcja 8

 SYTUACJE TRUDNE EMOCJONALNIE I POZNAWCZO

Ludzie często skupiają się na tym co ich „ boli”, zwłaszcza, gdy stworzy się im bazalne, podstawowe poczucie bezpieczeństwa. Gdy ktoś poczuje się niezagrożony, bezpieczny, naturalnie dzieli się swoimi troskami. Podejmowanie określonych tematów zależy też od cech osobowości rozmówcy. Symptomem kontaktu powierzchownego – na podłożu zagrożenia poczucia własnej wartości – jest rozmowa zawierająca więcej elementów rywalizacyjnych, chwalenie się, zabieganie o podziw.

Jak funkcjonujemy w sytuacjach trudnych do zniesienia

Nasze postępowanie wynika z interakcji  czynników osobowościowych i sytuacyjnych. Jednakże w poszczególnych przypadkach udział tych czynników może być różny, w jednych główna rola przypada osobowości  a w innych osobowości  TYPY WARUNKOWANIA:

A.      Głównie przez osobowości

B.      Przede wszystkim przez osobowości, gdy sytuacja jest jedynie czynnikiem „spustowym”

C.      Głównie przez sytuacje, gdzie determinanty osobowościowe schodzą na plan dalszy.                         Przykład A

Osoba X dokonuje zabójstwa zbiorowego z premedytacją (A)

Osoba Y wybucha złością potracona mocno w autobusie   (B)

Osoba Z  wydaje dzienny utarg lokalu pod groźbą pistoletu (C)

Osoba K studiuje zagadnienia zgodne z jej zainteresowaniami (A)

Osoba L ratuje poszkodowanego z wypadku                           (B)

Osoba M ucieka z krzykiem przed atakującym psem              (C)

Każdy z nas może stracić równowagę i wybuchnąć gniewem, gdy publicznie jest ośmieszony, lub wpaść w panikę gdy znajdzie się w niebezpieczeństwie, bez szansy ratunku. Jest to typ sytuacji, w której zachowanie wyznacza bardziej sytuacja, a determinanty osobowościowe staja się mniej ważne. Nie zawsze łatwo o trafne zaliczenie danego zachowania do określonego typu Może tu ocenę utrudnić np. efekt kumulowania się napięć z poszczególnych, drobnych,  przeżytych ostatnio sytuacji.

Przykład B Agresywne, niepohamowane zachowanie delikatnej osoby, która spotkała się w określonym dniu z napaścią słowną, negatywną oceną zwierzchnika, złośliwymi uwagami koleżanek, potrącona w autobusie i do tego źle potraktowana przez  sklepową. Zaczęła głośno krzyczeć, domagać się zwrotu gotówki. Była hałaśliwa – zachowanie wynikło z efektu kumulowania się napięć emocjonalnych. Aby ją trafnie określić, należało dobrze ją znać, albo dobrze obserwować jej zachowanie w całej serii tych wypadków.

Ludzkie zachowanie zawsze wyznacza współzależność obu tych czynników, a rozróżnianie ich ma jedynie walor analizy intelektualnej. Typ sytuacji, który wytrąca człowieka z równowagi, określa się jako TRUDNY, a czasem zamiennie – STRESOWY. Pojęcie SYTUACJA TRUDNA ma dwa znaczenia : 1) trudność w znalezieniu środków do rozwiązania danego problemu sytuacyjnego. Wiąże się to z niedostateczną liczbą informacji, jakimi dysponuje osoba, albo z ich nadmiarem utrudniającym wyłonienie istotnego sensu np. zadania matematyczne – jako łatwe lub trudne . Jest to sytuacja trudna poznawczo i instrumentalnie. 2) Dotyczy trudności natury emocjonalnej.  Wywołuje przykre emocje, przez co staje się trudna do zniesienia. Emocje wiążą się ze wzrostem poziomu aktywacji w mózgu. Rodzaje 1 i 2 najczęściej występują łącznie. Problemy trudne do rozwiązania stają się trudne do zniesienia, bo wywołują trudne uczucia. Z drugiej,  strony sytuacje trudne emocjonalnie nieraz tak zaburzają procesy orientacyjne, że nieskomplikowany problem staje się trudny do rozwiązania. Są osoby, które bardzo lubią problemy trudne do rozwiązania np. szachiści, naukowcy.. podejmują zadania i problemy, wręcz wyzwania dla swoich ciał lub umysłów aktywnie poszukują trudności intelektualnych czy instrumentalnych. Problemy trudne w tym pierwszym znaczeniu, nie są dla nich wcale uciążliwe. Mówiąc o sytuacjach, zasadniczo mamy na myśli sytuacje przykre i przez to trudne do zniesienia, natomiast trudność poznawczą ujmuje się najczęściej jako warunek lub skutek pierwszych sytuacji. Sytuacje te związane są z tematyką stresu i utożsamiane z określonymi rodzajami stresów. Wspólną właściwością na pozór zupełnie różnych, niepodobnych do siebie sytuacji stresogennych jest to, że powodują one nadmierne obciążenie systemu psychicznej regulacji zachowania się i w związku z tum naruszają równowagę pomiędzy podmiotem a środowiskiem. Bodźce niezwykle silne i nagłe, np. zagrażające życiu, mają prawie uniwersalną zdolność wywołania stanu stresu np. silny i niespodziewany huk jest wysoce uniwersalnym stresorem. Z drugiej strony, nawet najsłabszy bodziec może w pewnych warunkach wywołać stres np.. cieknący lub kapiący w nocy kran.  Istotna jest tu nie tylko słaba siła bodźca namierzona zmiennymi fizycznymi ale także jego znaczenie dla podmiotu. Jest to podstawa przyczyn braku systematyzacji w tym zakresie. System doświadczeń człowieka, określający j, jakie znaczenie mają dla niego poszczególne sytuacje, jest związany z indywidualną historią jego życia. Ta struktura, decydująca o subiektywnym znaczeniu poszczególnych sytuacji, może ulegać zmianom. Określony krąg kulturowy decyduje o istnieniu konkretnych wzorów motywacyjnych i kształtuje odmienne systemy oczekiwań społecznych wobec jednostki.

Przykład:

Chłopak w elitarnej szkole przyłapany na agresywnym zachowaniu jest przerażony, natomiast to samo zachowanie w poprawczaku buduje wysoką pozycję społeczną  wśród rówieśników i podwyższa samoocenę. U T. Tomaszewskiego znajdujemy definicję sytuacji normalnych. Dochodzi w nich do przystosowania się wartości (realizowanych zadań) i możliwości ( warunków i metod realizacji oraz cech podmiotu). Autor sytuacje trudne określa jako charakteryzujące się brakiem dostawania wartości do możliwości. Cechują  je zakłócenie  przebiegu aktywności podstawowej pomimo tuż zmieszanie prawdopodobieństwa realizacji zadania. Osiągnięcie spodziewanego wyniku jest możliwe tylko przy zmianie zachowania się. Dzieli sytuacje na

A)     Deprywację

B)      Przeciążenie

C)      Utrudnienie

D)     Frustracja

E)      Konflikty

M. Tyszkowa pisze ,, jest to taki układ zadań ( celów ), warunków działania i możliwości działającego podmiotu w jakim została naruszona równowaga między tymi elementami w stopniu wymagającym nowej koordynacji, co powoduje przeciążenie systemu regulacji emocje ujemne. W konsekwencji trwania tego stanu pojawiają się zmiany w zachowaniu jednostki, między innymi reorganizacja lub dezorganizacja ukierunkowanej na cel czynności”

I. Obuchowska Wyróżnia wśród sytuacji trudnych, sytuacje traumatyzujące, zakładające czynności ( zachowania ) i równocześnie zagrażające poczuciu własnej wartości oraz/lub potrzebie bezpieczeństwa Osoba nie posiadająca odpowiednich  mechanizmów chroniących ją przed działaniem negatywnych skutków takich sytuacji, a te które stosuje są nieskuteczne. Taki typ sytuacji trudnych traktuje autorka jako nerwicorodne

J.Reykowski proponuje wyróżnienie : a) zakłóceń, b) zagrożeń, c) deprywacji  Frustracje analizuje całkowicie poza obrębem  stresorów, jako zjawisko samodzielne.

A. Lewicki jako sytuacje typowo trudne wymienia: a) deprywację, b) frustracje, c) sytuacje bolesne i drażniące  Dodatkowo omawia zagrożenie i sytuacje konfliktowe

Stresory rozumiane jako sytuacje trudne emocjonalnie można podzielić na:

1. sytuacje deprywacji

2.  sytuacje frustrujące ( oraz utrudnienia i zakłócenia )

3. sytuacje bolesne i drażniące

4.  sytuacje zagrożenia

5. sytuacje  konfliktowe

6.  sytuacje przeciążenia