Lekcja 9a

 Istnieją dwie teorie wyjaśniające zjawisko olśnienia:

- Teoria inkubacji – gdzie pojawianie się pomysłu jest następstwem nieświadomego procesu myślenia następującego po czasowym odłączeniu problemu, trwa wówczas „wylęganie się pomysłu rozwiązania, który po sformułowaniu nagle zostaje uświadomiony;

-  Teoria wygasania błędnych nastawień – odpoczywając od problemu podczas przerwy w pracy, człowiek uwalnia się od błędnych kierunków poszukiwań, po odpowiednim odpoczynku mózgu można spojrzeć na problem z innego punktu widzenia i odkryć właściwy kierunek myślenia.

W ostatniej fazie weryfikacyjnej człowiek ocenia wartość pomysłów w świetle posiadanych przez niego informacji. Wynikiem tej fazy jest przyjęcie albo odrzucenie pomysłu. Wykorzystujemy wtedy gł. Myślenie typu :S” nazwane w tej części procesu również myśleniem analitycznym lub krytycznym. Czasami osoba ocenia wartość  wartości  pomysłu stosując algorytmy. Istnieją dwie metody weryfikacji :

- sukcesywna – polegająca na sprawdzaniu wartości pomysłu natychmiast po jego wysunięciu;  Jeśli przypiszemy pomysłowi wartość negatywną, formułujemy kolejny pomysł, który następnie weryfikujemy; proces ten trwa tak długo, aż jeden z nich zostanie zaakceptowany jako ostateczne rozwiązanie

- jednoczesna – która polega na tym, że człowiek wytwarza najpierw szereg pomysłów, które dopiero potem weryfikuje; wybieramy pomysł oceniany przez nas jako najlepszy w danej sytuacji

Odroczenie oceny jest skuteczniejsze niż każdorazowe weryfikowanie pomysłu, szczególnie przy rozwiązywaniu problemów dywergencyjnych,  gdzie istnieje wiele poprawnych rozwiązań.

Aby weryfikować rozwiązanie, trzeba dysponować odpowiednimi informacjami. Stopień wykorzystania posiadanych informacji nie zależy jedynie od możliwości poznawczych podmiotu, lecz także od czynników emocjonalno-motywacyjnych. Zależność tą ilustruje wystąpienie  dwóch efektów:

-  efektu emocjonalnego, który polega na silnym stosunku emocjonalnym twórcy do wyniku jego pracy. Jego działanie może się ujawnić w naginaniu wyników badań do wcześniej postawionych hipotez. Utrudnia weryfikację i zwiększa prawdopodobieństwo błędnego rozwiązania problemu.

- efektu prawdopodobieństwa, polegającego na przecenianiu wartości informacji początkowych i niedocenianiu informacji otrzymywanych później. Jest to zjawisko ogólne.

Strategia rozwiązywania problemów to system reguł algorytmicznych i heurystycznych.

ALGORYTM – to niezawodny przepis, który określa, jaki skończony ciąg operacji należy wykonać, aby trafnie rozwiązać wszystkie zadania danego typu. Np. stosowanie reguł kolejności wykonywania działań w zadaniu z algebry albo przepis kulinarny.

HEURYSTYKI – to zawodne zasady reguły, taktyki i intuicje, które nie gwarantują rozwiązania danego zadania. Np. zalecenie, aby porzucić bezowocny kierunek poszukiwań lub aby polegać na doświadczeniach zdobytych podczas pracy nad podobnym zagadnieniem.

Wyróżniono strategie :

- badania równoczesnego – osoba formułuje pełen zestaw hipotez, a później jednocześnie sprowadza ich trafność w świetle posiadanych informacji.

- badania kolejnego – osoba formułuje tylko jedna hipotezę, a potem ją sprawdza, jeśli okaże się fałszywa, formułuje następną; strategia ta jest prosta ale mało skuteczna.

- konserwatywną – osoba nie formułuje hipotez, tylko operuje na desygnacie pojęcia ( czyli na konkretnym przykładzie) za każdym razem zmieniając po jednej cesze pojęcia; jest skuteczna w wielu sytuacjach, nieprzydatna zaś gdy informacje są ograniczone lub trudno dostępne; nie wymaga ona twórczego wysiłku intelektualnego.

- ryzykowna – podobnie jak przy poprzedniej strategii osoba posługuje się tu desygnatami pojęcia, lecz tym razem zmienia jedną więcej niż jedną cechę od razu; stosując ją musimy się liczyć z ryzykiem: możemy znacznie skrócić lub też – wydłużyć czas i wysiłek włożony w pracę umysłową.

Skuteczność poszczególnych strategii zależy od liczby posiadanych informacji.

Przeszkody, które występują podczas rozwiązywania problemów:

1)      Błędne nastawienie – zjawisko wstępnego, nietrafnego sadu, z którym podchodzimy pierwotnie do problemu. Poprawne rozwiązanie następuje dopiero po przełamaniu tego nastawienia i przyjęciu innej tezy wyjściowej – odroczenie czynności rozwiązywania problemu

2)      Fiksacja funkcjonalna -  specyficzna funkcja przedmiotu utrudnia zastosowanie go w nowy sposób. Jedną z metod przełamywania tej trudności jest wytwarzanie u ludzi dyspozycyjności funkcji, czyli umiejętności zastosowania tego samego przedmiotu w różny sposób.

Myślenie twórcze jest procesem specyficznym i znamiennym. Dotyczy określonej klasy problemów, nazywanych problemami twórczymi – obiektywnie nowe. Są one społecznie ważne. Problemy twórcze są problemami otwartymi – są źle określone, ich dane początkowe są niejasne i nieliczne. Pojawiają się w sytuacjach, w których istnieje wiele poprawnych i wartościowych rozwiązań. Myślenie twórcze jest czynnością heurystyczną. Często zachodzi tu proces olśnienia. Myślenie to jest procesem długoterminowym, wymaga dużej motywacji, wysiłku, dyscypliny i koncentracji.