Lekcja 10c

 Procesy wartościowania osób, zdarzeń, zjawisk są dokonywane na bazie danych standardów ocen i wchodzą w skład osobowości – czyli systemu regulującego stosunki jednostki z otoczeniem. Jedną z koncepcji wyjaśniających ten proces jest teoria kontroli wzmocnień. Inną technika jest koncepcja stylów wyjaśniania zdarzeń pozytywnych i negatywnych Seligmana. W tym ujęciu reakcje emocjonalne osoby oraz jej zachowanie są uwarunkowane przekonaniami człowieka, o tym konkretnym zdarzeniu, o samym sobie i otaczającym nas świecie. Każdy z nas dysponuje zbiorem przekonań racjonalnych, które są pomocne w procesie przystosowania się, ale także posiada przekonania nieracjonalne, które wywołują emocje i utrudniają relacje celów. Osoba ludzka jest dodatkowo pod wpływem tzw. urojonych imperatywów, które powodują  przesadne reagowanie na stres – zbytecznym lekiem czy depresją . Składają się na nie przekonania, że sukces należy  odnieść we wszystkich dziedzinach życia, ze obowiązkiem istoty ludzkiej jest uzyskiwanie za wszelką cenę aprobaty i uznania ze strony otoczenia, iż każda zmiana jest zła. Takie właśnie przekonania decydują o jakości naszego życia, a stylu radzenia sobie w trudnej sytuacji. Na bazie tych przekonań wytwarza się styl funkcjonowania poznawczo emocjonalnego – jako optymistyczny lub pesymistyczny. U podłoza pesymistycznego lezą przekonania, że:

- niepowodzenia zdarzają się stale

- ich zasięg jest uniwersalny, czyli dotyczą wszystkich dziedzin życia

- odpowiedzialność za ich występowanie ponosimy sami

- pomyślne zdarzenia są tylko chwilowe

- ich zasięg jest ograniczony

- odpowiedzialność za nie przypisywana jest otoczeniu

Ludzie o tzw. Odporności osobowości to takie osoby, które wykazują wysoki stopień zaangażowania i kontroli . Stresory traktują jako wyzwanie. Poczucie koherencj określa się jako łatwe i deprywujące poczucie pewności, iż otaczający świat jest zrozumiały, przewidywalny i wytłumaczalny. Osoba taka, sądni że posiada środki, dzięki którym może aktywnie wpływać na sytuację. Napotykane wymagania są przez nią spostrzegane jako wyzwanie warte wysiłku i zaangażowania ( poczucie sensowności)’ Trzy kategorie oceny poznawczej Lazarusa i Falkmana kategorie oceny stresu jako: 1 zagrożenie, 2 wyzwanie, 3 krzywdy/straty. Dostrzegamy tu wielkość , zaangażowanie i różne możliwości interpretowane. Takie koncepcje pozwalają nam wyjaśnić a) dlaczego różni ludzie spostrzegają tą samą sytuację w odmienny sposób, b) dlaczego ten sam człowiek różne sytuacje postrzega podobnie.

W ramach oceny poznawczej osoba musi dokonać integracji trzech obszarów:

1.       Wymagań sytuacyjnych

2.       Posiadanych przez jednostkę zasobów

3.       Osobistych interesów podmiotu

Jest to proces, gdzie bardziej lub mniej świadomie odpowiadamy na pytania:

- Czego ja chcę? ( dążenia, cele bezpośrednie i długofalowe)

- Co muszę ? ( czego wymaga sytuacja, jakie stawia ona wymagania)

- Co mogę? ( jakimi środkami i zasobami wewnętrznymi i zewnętrznymi dysponuję wobec takiego układu czynników)

Później uruchamia się proces oceny dokonań ; - w jakiej mierze wymagania zostały zrealizowane, cele osiągnięte oraz jak wykorzystano własne możliwości. Jest to ocena efektywności procesu radzenia sobie. Od takiej efektywności zależy zdrowie somatyczne, psychiczne i społeczne.

Wg. modelu uwarunkowania sytuacji dyspozycyjnej oceny poznawczej Wrześniewskiego, przyjmuje się, że ocena poznawcza danej sytuacji zależy zarówno od cech tej sytuacji, jak i od tła wydazenia oraz od trwałych właściwości podmiotu i jego aktualnego stanu psychofizycznego