Lekcja 11

 Dlaczego niektóre formy obrony w stresie są nieskuteczne

„Życie każe ludziom żyć, a nie specjalnie przejmuje się tym, co się z nimi dzieje” E. Ajar

„Trzeba sobie w życiu radzić” powiedział góral zawiązując sobie kierpce dżdżownicą.

Nasze mechanizmy obronne mogą być opłacalne, skuteczne i celowe tylko przy doraźnym i w pełni świadomym ich stosowaniu. Stres wywołuje w nas mechanizmy obronne, które są pewnymi odruchowo stosowanymi  sposobami zmniejszenia trudnego do zniesienia obciążenia emocjonalnego bez zmiany rzeczywistej sytuacji stresowej, w jakiej się znajdujemy. Mechanizmy obronne są powszechnie stosowane zarówno przez osoby dobrze przystosowane i funkcjonujące sprawnie, jak i przez ludzi głęboko zaburzonych. Mechanizm obronny jest jak pastylka przeciwbólowa – działa doraźnie, a objaw powraca, nasila się albo nieco zmienia swój charakter. Taki środek nigdy nie usuwa przyczyny. Łagodzi tylko na krótka chwilę dyskomfort poprzez obniżenie napięcia emocjonalnego. Stosowanie mechanizmów obronnych odbywa się na różnych poziomach świadomości: od skrajnie nieświadomego, poprzez uświadomienie ich sobie w trakcie lub po zadziałaniu, Az po przywoływanie takich sposobów rozmyślnie np. z powodu braku innej możliwości działania w określonej  sytuacji. Najbardziej niebezpieczne, bo patologiczne jest nieświadome stosowanie mechanizmów obronnych. Mechanizmy obronne maja tendencje do szybkiego „usztywniania się” – a więc do stosowania ich w niezmiennej postaci, w sposób prawie przymusowy, bez wprowadzenia jakichkolwiek zmian czy innowacji. Powstanie takiego sztywnego schematu :  nieświadoma przyczyna wzrostu napięcia emocjonalnego – mechanizm obronny – krótkotrwała redukcja napięcia -  powrót napięcia o zwiększonym nasileniu -  spostrzeżenie nieskuteczności -  kolejny mechanizm obronny, który prowadzić może do wytworzenia „błędnego koła”. Nieskuteczne łagodzenie napięcia o charakterze lękowym poprzez mechanizmy obronne, prowadzi do narastania lęku jest zjawiskiem charakterystycznym dla nerwicy. W sytuacjach, które trudno nam jest zaakceptować, wszyscy stosujemy mechanizmy obronne. Niebezpieczne dla człowieka jest stosowanie ich w sposób nieświadomy, sztywny – jako jedynego sposobu radzenia sobie ze stresem. Ważne jest zwracanie uwagi na to, czy człowiek kiedykolwiek sięga po  „strategię przyczynową”, próbuje być refleksyjny, poszukując prawdziwych przyczyn swoich problemów, czy jest gotowy do podejmowania decyzji z wprowadzeniem zmian w swoim życiu. Autorka polskiej koncepcji poznawczej mechanizmów pisze „ Gdy osoba doświadcza rozbieżności informacyjnej, pojawia się u niej nadoptymalna, zbyt duża aktywacja, tj. pobudzenie emocjonalne, które ma charakter silnego lęku” Grzegołowska – Klarkowska. Człowiek stara się za wszelką cenę nie dopuścić do  zmian w swoich strukturach poznawczych, czyli postawach, poglądach, wiedzy o sobie. Posługuje się wówczas takimi środkami, które zniekształcają odbierane przez niego informacje. Takie mechanizmy nazywają się właśnie obronnymi i są one wyuczone w toku naszego życia.. Uczymy się ich w procesie rozwoju, obserwując innych, naśladując bardziej lub mniej świadomie zachowania ważnych w naszym otoczeniu osób, ulegając procesom modelowania, uczenia społecznego. Mechanizmy te redukują napięcie. Celem ich stosowania jest zatem – w tej koncepcji – zredukowanie rozbieżności informacyjnej Głównie dotyczy to informacji odnoszącej się do obrazu własnej osoby. Mechanizmy obronne pojawiają się wtedy, gdy poziom rozbieżności powoduje w nas lęk. Mechanizm obronny traktowany jest w tej koncepcji jako zjawisko poznawcze. Jego podstawą jest zakładanie odbioru albo przetwarzania docierających do nas informacji.

Klasyfikacja mechanizmów obronnych

A:  polegające na zakłóceniu odbioru poprzez podwyższanie progu wrażliwości dla danego rodzaju informacji, ażeby w ten sposób nie dopuścić do percepcji konkretnej informacji ( pojawia się w świadomości), albo ją utrudnić.

B: polegające na zakłóceniu przetwarzania informacji przez jej restrukturalizację lub przewartościowanie.

Do grupy A należą

1.       Obronność percepcyjna, występująca przy rozbieżności między informacjami napływającymi a zakodowanymi.

2.       Wyparcie – gdy rozbieżność zachodzi między dwoma informacjami już zakodowanymi

3.       Tłumienie – bardziej świadome zniekształcenie niezgodnych informacji – unikanie informacji wzbudzających ujemne emocje.

4.       Zaprzeczenie -  negowanie informacji o przykrych zdarzeniach, które miały miejsce.

Zasadą działania mechanizmów tej grupy jest usuwanie rozbieżnych informacji ze świadomości.

Do grupy B należą:

5.       Rzutowanie – czyli projekcja, tzn. przypisywanie innym ludziom własnych cech, których u siebie się nie akceptuje; jest wyłączeniem zakodowanych informacji z własnej struktury poznawczej.

6.       Intelektualizacja – jest ograniczeniem się do obiektywnego aspektu informacji przy pomniejszaniu emocjonalnego.

7.       Izolacja -  oddzielanie od siebie informacji niezgodnych treściowo, a dotyczących własnego Ja lub osób znaczących

8.       Przewartościowanie -  zniekształcenie treści informacji i nadawanie jej nowych znaczeń; może się to wyrażać w formie:

a)      Racjonalizacji – podawania „uzasadnionych” motywów i przyczyn własnego zachowania się, gdy faktycznie nie posiada ona takiego racjonalnego lub społecznie aprobowanego uzasadnienia

b)      Reakcji upozorowanej – deklarowania motywów i postaw odwrotnych do rzeczywistości poznawczych

c)       Ekspiacji – zmiany oceny moralnej czynu przez jego odpokutowanie

d)      Fantazjowanie – wyobrażenie sobie posiadania pożądanych wartości lub realizacji upragnionych celów,  w rzeczywistości nie posiadanych i niezrealizowanych.

Lewicki dzieli mechanizmy obronne na:

- techniki obronne (odreagowanie i narkotyzowanie się)

- techniki zastępczego zaspokojenia potrzeb (identyfikacja, fantazjowanie i przemieszczenie przedmiotu potrzeby)

- techniki obronne polegające na manipulacji samą przykrością, ale bez usuwania jej źródeł ( wyparcie, formułowanie reakcji przeciwnych, kompensacja, ekspiacja, projekcja, racjonalizacja i izolacja zewnętrzna)

„ Nie używane – zanika”