Lekcja 19

 ANALIZA TRANSAKCYJNA (AT) jest zlepkiem teorii komunikacji, psychoanalizy i fenomenologii, z nawiązaniem do koncepcji humanistycznych. Głównym założeniem jest twierdzenie, ze kontakty między ludźmi ujawniają różne stany Ja, które rzutują na kontakty i determinują sposoby wykorzystania czasu. 3 zasadnicze stany Ja wg. Bernego:

Stan Ja – Rodzic składa się z całego doświadczenia człowieka pochodzącego od osób znaczących, zwłaszcza rodziców i zawiera sposoby postępowania, które przejęliśmy od nich w dzieciństwie. Ważną cechą stanu Rodzic jest jego bezrefleksyjność. Znajdujemy tu zakazy, nakazy i reguły postępowania, a także przekonania, a wśród nich uprzedzenia i przesądy. Ze względu na specyficzne funkcje pełnione w ramach stanu Ja –Rodzic dzieli się on na : Rodzica Naturalnego – nakazy, zakazy reguły postępowania, Rodzic Opiekun – pielęgnacja, ochrona, chwalenie, wsparcie, pomoc, żywienie, nauczanie, Rodzic Karzący – kary, krytyka, rozkazy, kontrola, poczucie winy, ośmieszanie, obniżanie wartości.

Stan Ja – Dziecko składa się z doświadczeń pierwszych lat życia i jest odpowiednikiem strony emocjonalnej człowieka. W tych sposobach zachowania się i odczuwania pochodzących z dzieciństwa znajdujemy pragnienia, życzenia i uczucia – zabawę, śmiech płacz, krzyk, taniec, smutek, rozczarowanie, zazdrość, nienawiść, tęsknotę, , szczęście, marzenia, zachwyt i miłość. Stan ten dzieli się na:  Dziecko Przystosowane – postawy ukształtowane przez środowisko: posłuszeństwo, ustępowanie, poczucie winy, dąsanie się, uprzejmość, postępowanie wg. woli autorytetów, poczucie niższości i bezsilność; Dziecko Wolne -  elementy na które nie miało wpływu środowisko społeczne: zabawa, radość, złość, badanie świata, śmianie się, płacz, nie liczenie się z etykietą i moralnością, robi to co chce. Dziecko Zbuntowane – bunt, gniew, złość, wściekłość, silnie negatywne uczucia przeciwko stanowi Rodzic Karzący; Mały Profesor – Twórczość i intuicja, pełna sprytu i przemyślności.

Stan Ja – Dorosły zawiera doświadczenie i wiedzę samodzielnie nabytą, racjonalne przekonania i refleksje. Wykształca się najpóźniej, ale początkami sięga funkcji samodzielnego badania otoczenia w okresie niemowlęcym. Posiada ciągle aktualizowaną wiedzę o emocjach i sposobie działania osoby – zdolny do refleksji nad strukturą własnego Dziecka. Dorosły zbiera informacje i fakty, opracowuje je zgodnie z prawami logiki, wysnuwa wnioski, jest niezależny od uczuć i nastroju, warunkuje poznanie rzeczywistości i może wywierać wpływ na inne stany Ja

Stany podstawowe : Rodzic Chroniący i Karzący; Dorosły; Dziecko Naturalne, Przystosowane, Zbuntowane.

Zdrowa i dobrze funkcjonująca osoba używa w relacjach z innymi wszystkich swoich stanów. Dostosowuje uruchomienie najodpowiedniejszego do konkretnego kontekstu i interakcji, ale ma zdolność użycia wszystkich. Patologia funkcjonowania Ja przejawia się w zjawiskach ekskluzji (wyłączenia) oraz kontaminacji ( stopienia, zmieszania). Dotyczą one struktury JA i uzewnętrzniają się między innymi w zachowaniach interpersonalnych.

Ekskluzja polega na zablokowaniu któregoś stanu – najczęściej Dziecka, czego konsekwencją jest brak kontaktu z własnymi uczuciami, sztywność. Skontaminowanie to stopienie się, nałożenie na siebie treści np. Dorosłego i Rodzica, co w tym akurat przypadku uniemożliwia odróżnienie faktów od przekonań i uprzedzeń