oryginalna42@pino.pl

 Przeciążenia

Powstają wtedy, gdy trudność zadania sięga granicy fizycznych lub psychicznych możliwości podmiotu

Obciążenie oznacza natężenie stresu  nieprowadzące jeszcze do zaburzeń w poziomie organizacji czynności.

Przeciążenie jest obciążeniem nadmiernym i odnosi się do sytuacji wywołujących takie natężenie stresu, które doprowadza do wyraźnych, negatywnych zmian w funkcjonowaniu psychicznym jednostki np. spadek sprawności umysłowej. Ten typ odnosi się więc nie do tych jakości – treści czy też charakteru – ale raczej do ich siły, natężenia niezależnego od treści przeżyć wywołanych określoną sytuacją .Moment przejścia  obciążenia w przeciążenie określany jest jako próg tolerancji na sytuację trudną.

Sytuacje trudne mogą oddziaływać w dwojaki sposób:

-  jako długotrwałe kumulowanie się negatywnych doświadczeń splatających się z procesem rozwoju indywidualnego

- jako jednostkowe przeciążenie o dużym ładunku emocji

Sytuacje życiowe zawierają najczęściej całe zespoły stresorów. Łączą np. elementy frustracji, są bolesne, działają jako sygnał.

Sytuacje trudne ze względu na różną rolę w zakłócaniu czynności można podzielić na:  _ działające aktualnie, - przeszłe, które weszły w skład doświadczenia, - antycypowane ( przewidywalne ). Te ostatnie mogą często prowadzić do zaburzeń nerwicowych .Stanowią zapowiedź czegoś zagrażającego, co wywiera silniejszy i trwalszy skutek niż sytuacje rzeczywiste. W antycypacji dużą rolę odgrywa także wcześniejsze doświadczenie.

Sytuacje trudne jako stresory w sposób uniwersalny:

- powodują wzrost napięcia emocjonalnego

- wywołują dezorganizację zachowania

Cannon twierdził, że emocje pełnią funkcję przystosowawczą, bo przygotowują organizm do energicznego działania w niebezpiecznej sytuacji, a Watson uważał emocje za „ reakcje dodatkowe”, niepotrzebne w życiu, a nawet przeszkadzające w normalnym funkcjonowaniu. Do analizy napięcia emocjonalnego zastosowano prawo Yerkesa – Dotsona

Poziom wykonania              I________z_________y_________x___________________

                                                    I

                                                 I ______a_,_______b_,_________c_,__________d_,__Poziom  aktywacji

0 – b = z łatwe,   0 – c =y  Przeciętne,  0 – d = x  Trudne.

I  Prawo stwierdza, że w miarę poziomu wzrostu aktywacji, rośnie poziom wykonania zadania, ale tylko do pewnego momentu. Później, gdy poziom aktywacji rośnie nadal, poziom wykonywania zadania zaczyna się obniżać, aż z dalszym wzrostem następuje stopniowa dezorganizacja zachowania.

II prawo określa zależność tych zmian od poziomu trudności zadania, które stoi przed podmiotem. Im zadanie trudniejsze, tym niższy jest optymalny poziom aktywizacji sprzyjający skutecznemu rozwiązywaniu. Inaczej mówiąc, przy trudnym zadaniu nawet małe pobudzenie może spowodować dezorganizację.

Pewien stopień aktywacji mózgu jest konieczny do poprawnego funkcjonowania w otoczeniu, do rozwiązywania zadań, ale bardzo silne pobudzenie emocjonalne dezorganizuje zachowanie.

PRZYKŁAD Tendencja do unikania lęku uczy nas, jak omijać trudności i przeszkody. Strach poprawia wyniki do pewnego stopnia, ale gdy przeskoczy optymalny dla jednostki poziom, praca zdezorganizuje się. Stanie się to tym szybciej, im trudniejsze zadanie postawimy przed podmiotem. Dezorganizacją nazywamy takie formy zachowania, które są nieprzemyślane, co zaburza orientacje w otoczeniu i  samoorientację. Maleje wówczas zdolność do samokontroli i panowania nad sobą. Dezorganizacja może przybierać różne formy:

1.       Lękliwe zahamowanie działania

2.       Gniew i działania agresywne

3.       Regresja

4.       Fiksacja

5.       Wystąpienie objawów przebytej choroby

Ad.1  Lękliwe zahamowanie działania może się przejawiać jako trudność w wykonaniu ruchów, przy równoczesnych objawach fizjologicznych tj. drżenie rąk, załamywanie się głosu itp. Przy silnym lęku może dojść do zahamowania działania w ogóle. Zjawiska takie obserwowane są przy lęku przed niepowodzeniem od którego zależy ich powodzenie życiowe.

Ad.2 Gniew, którego źródłem jest inny człowiek, może przejść we wrogość, a agresja w atak Agresja może przyjąć postać wyobrażeniową, werbalną lub fizyczną. Jej obiektem może być człowiek, zwierze, przedmiot, grupy, Sam podmiot (autoagresja). Autoagresja powstaje, gdy kierujemy na siebie agresję, której z pewnych powodów nie da się wyładować na właściwym podmiocie; albo tez pojawia się agresja intropunitywna, zwrócona do wewnątrz, która towarzyszy przekonaniu, że sami jesteśmy przyczyną trudnej sytuacji, w której się znaleźliśmy. Wg. Dollarda i Millera frustracja zawsze powoduje tendencje do zachowań agresywnych, które jednak niekoniecznie musza być wcielone w życie. Pobudzenie do agresji zależy od: siły popędu, który prowadził do wykonania zablokowanej frustracją czynności, wielkości przeszkody, oraz liczby kolejno doznawanych frustracji. W toku badań wykazano jednak, że frustracja nie zawsze prowadzi do agresji. Jedynie frustracja postrzegana jako arbitralna, niesprawiedliwa, uznana za umyślną złośliwość ze strony otoczenia , wywołuje wyraźne pobudzenie do tego typu reakcji. Eksperymenty wykazują, że działań agresywnych uczymy się przez naśladownictwo – modelowanie społeczne.  Inne badania dowodzą, ze agresja u człowieka powoduje niefrustrowanie go, lecz raczej atakowanie Atak fizyczny, niepochlebne uwagi łatwiej wywołują agresję niż frustracje. Zachowanie agresywne przejawia się często w podobnej formie co zachowanie asertywne.  Agresja i asertywność różnią się jednak bardzo istotnie celem, kierunkiem działania. Celem agresji jest świadome wyrządzenie szkody, a celem zachowania asertywności – obrona własnych wartości.

 Sytuacje bolesne i drażniące

Sytuacją bolesną bywa to, co zadaje nam ból fizyczny, lub układy bodźców powodujące przykrość natury moralnej : ośmieszenie, ironia, obelżywe zachowanie.

Sytuacje zagrożenia

Są to sytuacje, które nie pozbawiają człowieka żadnej wartości – Anie nie frustrują go, ani nie zadają bólu, ale sygnalizują jeden lub kilka z tych czynników .Pozwalają oczekiwać, że z dużym prawdopodobieństwem wystąpią one w przyszłości. Wzbudzają przez to lęk albo gniew. Zagrożenia rozumiane są jako niebezpieczeństwa fizyczne oraz społeczne. Sytuacje te sygnalizują możliwość utraty pewnej wartości, która jest wysoko ceniona przez jednostkę. Istotą zagrożenia jest antycypacja (przewidywanie) wystąpienia szkody. Możemy wówczas podjąć działania zabezpieczające, aby nie dopuścić do utraty określonej wartości, I to nas najbardziej stresuje.

Sytuacje konfliktowe

Powstają wtedy, gdy jednostka znajduje się w polu działania przeciwstawnych sił, czego przykładem jest działanie sprzecznych motywów Trzy główne typy konfliktów:

1.       Konflikt typu dążenie – dążenie. Osoba staje wobec wyboru dwóch wartości pozytywnych możliwych do osiągnięcia, jednak realizacja jednej wyklucza zdobycie drugiej. Zachowanie cechuje wahanie między wyborem jednej lub drugiej wartości, w miarę zbliżania się do celu atrakcyjność wybranej wartości rośnie, a odrzuconej spada.

2.       Konflikt typu unikanie – unikanie.  Jest to sytuacja w której podmiot jest zmuszony, nie mając możliwości opuszczenia pola do dokonania wyboru między dwiema wartościami ujemnymi, przy czym unikanie jednej z nich naraża na zetkniecie się z drugą. Jeżeli siła tendencji do unikania obu z nich jest zbliżona, sytuacja wywołuje wahania i długotrwałe napięcie emocjonalne, ponieważ wraz ze zbliżeniem się do jednego z celów rośnie jego nieatrakcyjność, co zwiększa tendencję do wyboru celu przeciwstawnego. Następuje wtedy zatrzymanie działania i powrót do punktu wyjścia. Doraźnym rozwiązaniem jest próba „opuszczenia pola” ( np. szukanie celów zastępczych lub ucieczka w chorobę)

3.       Konflikt typu dążenie – unikanie. Powstaje wtedy, gdy człowiek może osiągnąć wartość pozytywną, ale tylko kosztem jednorazowego  zaakceptowania wartości ujemnej. Występują wtedy tendencje ambiwalentne a w miarę zbliżania się do celu rośnie zarówno siła dążenia, jak i unikania. Rezygnacja ze zdobycia wartości pozytywnej powoduje wzrost jej atrakcyjności. Można tu zaobserwować tzw. Obchodzenie trudności

Typy sytuacji konfliktowych:

a)      Dążenie – dążenie (+,+) opisuje się znanym wierszem Fredry „Osiołkowi w żłoby….”

b)      Unikanie – unikanie (-,-) opisuje się jako „wybór mniejszego zła” lub „między młotem a kowadłem”

c)       Dążenie – unikanie (+,-)  jako nieprzyjemne działanie osłodzone obietnicą nagrody lub tez jako działanie upragnione, obrzydzone groźbą kary.

Wyobraź sobie potrzebę, taka która jest zaspakajana stale i systematycznie np. głodu. Spróbuj określić dopuszczalne granice igrania z głodem. Sprawdź jak długo zniesiesz deprywacje tej potrzeby. Obserwuj obiawy w Twoim ciele i psychice. Zrób zapis doznań, co działo się z ciałem, jakie emocje pojawiały się w świadomości. Napisz dlaczego tę potrzebe wybrałeś

 Sytuacja deprywacji

Deprywacja pojawia się wówczas, gdy człowiek znajduje się w stanie silnej, niezaspokojonej potrzeby, ale w danej sytuacji nic nie może zrobić, żeby tą potrzebę zaspokoić. Osoba jest pozbawiona wszelkich możliwości działania. Badania nad deprywacją dotyczyły między innymi funkcjonowania osób pozbawionych możliwie dużej liczby doznań zmysłowych. Taka eliminacja bodźców wzrokowych słuchowych i dotykowych obniża poziom stymulacji sensorycznej, jaka jest niezbędna do optymalnego działania mózgu. Pierwszą oznaka tego rodzaju deprywacji był niepokój  i trudności w opanowaniu  własnego myślenia, a po dłuższym czasie można w ten sposób wywołać nawet halucynacje i urojenia. Deprywację jest np. utrata pozycji społecznej, niepowodzenia w nauce, rozłąka. Człowiek ponosi określoną szkodę, traci pewną wartość, jest pozbawiony czegoś, czego potrzebuje do normalnego funkcjonowania. W zależności od typu deprywowanej potrzeby można rozróżnić: a) deprywację sensoryczną – całkowity brak percepcji sensorycznej wskutek braku bodźców wzrokowych, słuchowych i innych, b) deprywację emocjonalną – całkowity brak objawów emocji wobec deprywowanej osoby, brak bodźców emocjonalnych, c) deprywację społeczną -  zwykle łączy się ona z forma poprzednią – przykładem są tu tzw. Wilcze dzieci ( przypuszczalnie wychowywane przez zwierzęta) d)  deprywacja podstawowych potrzeb biologicznych – np. deprywacja snu, pożywienia itp. Deprywacja jest brak lub pozbawienie czegoś, co w rezultacie uniemożliwia zaspokojenie ważnych potrzeb. Deprywacja jednorazowa ma następstwa przejściowe Rodzaje psychicznych objawów zależą od czasu jej trwania – trwająca przez dłuższy czas pozostawia względnie trwałe ślady. Deprywacje mogą hamować nawet naturalny rozwój psychiczny, powodować regres społeczny, głód uczuciowy, brak hamulców w zachowaniu. Skutek deprywacji możemy zaobserwować u dzieci w szpitalu, gdzie SA z dala od rodziców Typy reagowania w takiej deprywacji obejmują: reakcje buntu i rozpaczy oraz stan odrętwienia – apatię Takie doświadczenie z dzieciństwa może zaowocować u dorosłego trudnościami w kontaktach emocjonalnych, nieufnością i niedostateczną współpracą z innymi ludźmi.

Sytuacje frustrujące ( utrudnienia i zakłócenia )

Frustracja – przetrwanie określonego ciągu czynności ukierunkowanych na zrealizowanie danego zadania. Sprawia ona, że człowiek musi zmodyfikować program działania, aby osiągnąć cel lub zmienić sam cel swojej aktywności. Źródłem zablokowania dążeń podmiotu może tu być zarówno przeszkoda zewnętrzna, jak brak dodatniego wzmocnienia ( zachęty), czy pojawienie się konkurencyjnej motywacji. Ogólnie – jest to zablokowanie aktywności celowej. Następuje, gdy na drodze do zaspokojenia zwykłej potrzeby stają bardziej lub mniej trudne do pokonania przeszkody czy ograniczenia Przykład : Wyobraź sobie, że głodny, zmęczony, śpiący i spragniony wracasz po pracy, przed drzwiami nie możesz znaleźć kluczy. Frustracja jest nieodłączną cechą życia. Z jej prostą formą spotykamy się już przy podejmowaniu decyzji. Następstwa nie muszą być negatywne. Horacy twierdził, że „ przeszkody pobudzają w nas zdolności, jakie w przychylnych okolicznościach nigdy by się nie ujawniły” W przeciwieństwie do deprywacji, osoba jedynie napotyka na przeszkodę. Może to być czynnik zewnętrzny np. zachowanie innego człowieka, lub wewnętrzny np. ból głowy. Są dwa różne nastawienia wobec pojawiających się przeszkód :

1.       Zadaniowe, gdzie przeszkoda jest traktowana jako zadanie do rozwiązania, obiektywna trudność wymagająca wysiłku, ale nie budzi negatywnych emocji a raczej ciekawość i ambicje twórcze. Nie następuje tu zmiana celu ani podstawowego kierunku działania, lecz zmiana taktyki, a powstające napięcie wspomaga podstawową motywację.

2.       Obronne , gdzie powstają silne negatywne emocje i zmienia się podstawowy kierunek działania. Osoba może zaatakować źródło frustracji, posłużyć się ucieczką, za wszelką cenę dążyć do utrzymania dobrego mniemania o sobie samym – dąży do zredukowania przykrego napięcia emocjonalnego. Taki typ reagowania określa się inaczej jako skierowany na obronę ego, skoncentrowany na niebezpieczeństwie.

Sytuację frustracyjną rozwiązuje człowiek w indywidualny sposób: przełamuje przeszkody, osiąga cel przez zwiększenie wysiłku, szukając zastępczego celu. Można jednak reagować submisywnie tzn. podporządkowując się jej. Na frustracje reagujemy najczęściej : - agresją, - regresją, - fiksacją, można też stresować mechanizmy obronne. Innym poważnym następstwem frustracji dążeń jednostki może stać się zahamowanie rozwoju osobowości, której podstawowym elementem jest system potrzeb o złożonej, hierarchicznej naturze. System ten rozwija się stopniowo. Niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu (biologicznych) uniemożliwia pojawianie się dążeń i potrzeb wyższych tj. poznawcza, czy samorealizacji. Gdy możliwości zrealizowania zadania lub zaspokojenia potrzeby zostaje zmniejszona w skutek pojawienia się w sytuacji jakiejś przeszkody lub braków mówimy o utrudnieniu. Możliwość jest ograniczona, ale ciąg czynności celowych nie zostaje przerwany, Zakłócenia to rozmaite elementy sytuacji, które utrudniają  lub uniemożliwiają sprawne realizowanie podjętych czynności. Mogą one polegać np. na braku odpowiedniego przedmiotu, czy informacji i mieć charakter wewnętrzny lub zewnętrzny. Przybierają też postać zwłoki gdy warunki zmuszają do nadmiernego zwolnienia czynności. Źródłem zakłócenia może być również wymaganie aby czynność została wykonana znacznie szybciej, lub tez by osoba wykonywała ją w niesprzyjających warunkach. Inną odmianą zakłóceń są sytuacje nowe, zaskakujące, zmuszające do szukania nowych rozwiązań.

 Ćwiczenie 1/8

Zaplanuj kilka rozmów towarzyskich, telefonicznych, codziennych kontaktów. W każdej z rozmów zapytaj „Co słychać?” i uważnie słuchaj. Sporządź notatkę z wypełnieniem tabeli podziału treść na emocjonalnie negatywne, obojętne  lub pozytywne. Kategorie muszą być wstawiane zgodnie z Twoim odczuciem np. kłopoty finansowe – informacja negatywna emocjonalnie, poprawa wyników w nauce – pozytywna,  brak zmian w otoczeniu – obojętna.