oryginalna42@pino.pl

 SYTUACJE TRUDNE EMOCJONALNIE I POZNAWCZO

Ludzie często skupiają się na tym co ich „ boli”, zwłaszcza, gdy stworzy się im bazalne, podstawowe poczucie bezpieczeństwa. Gdy ktoś poczuje się niezagrożony, bezpieczny, naturalnie dzieli się swoimi troskami. Podejmowanie określonych tematów zależy też od cech osobowości rozmówcy. Symptomem kontaktu powierzchownego – na podłożu zagrożenia poczucia własnej wartości – jest rozmowa zawierająca więcej elementów rywalizacyjnych, chwalenie się, zabieganie o podziw.

Jak funkcjonujemy w sytuacjach trudnych do zniesienia

Nasze postępowanie wynika z interakcji  czynników osobowościowych i sytuacyjnych. Jednakże w poszczególnych przypadkach udział tych czynników może być różny, w jednych główna rola przypada osobowości  a w innych osobowości  TYPY WARUNKOWANIA:

A.      Głównie przez osobowości

B.      Przede wszystkim przez osobowości, gdy sytuacja jest jedynie czynnikiem „spustowym”

C.      Głównie przez sytuacje, gdzie determinanty osobowościowe schodzą na plan dalszy.                         Przykład A

Osoba X dokonuje zabójstwa zbiorowego z premedytacją (A)

Osoba Y wybucha złością potracona mocno w autobusie   (B)

Osoba Z  wydaje dzienny utarg lokalu pod groźbą pistoletu (C)

Osoba K studiuje zagadnienia zgodne z jej zainteresowaniami (A)

Osoba L ratuje poszkodowanego z wypadku                           (B)

Osoba M ucieka z krzykiem przed atakującym psem              (C)

Każdy z nas może stracić równowagę i wybuchnąć gniewem, gdy publicznie jest ośmieszony, lub wpaść w panikę gdy znajdzie się w niebezpieczeństwie, bez szansy ratunku. Jest to typ sytuacji, w której zachowanie wyznacza bardziej sytuacja, a determinanty osobowościowe staja się mniej ważne. Nie zawsze łatwo o trafne zaliczenie danego zachowania do określonego typu Może tu ocenę utrudnić np. efekt kumulowania się napięć z poszczególnych, drobnych,  przeżytych ostatnio sytuacji.

Przykład B Agresywne, niepohamowane zachowanie delikatnej osoby, która spotkała się w określonym dniu z napaścią słowną, negatywną oceną zwierzchnika, złośliwymi uwagami koleżanek, potrącona w autobusie i do tego źle potraktowana przez  sklepową. Zaczęła głośno krzyczeć, domagać się zwrotu gotówki. Była hałaśliwa – zachowanie wynikło z efektu kumulowania się napięć emocjonalnych. Aby ją trafnie określić, należało dobrze ją znać, albo dobrze obserwować jej zachowanie w całej serii tych wypadków.

Ludzkie zachowanie zawsze wyznacza współzależność obu tych czynników, a rozróżnianie ich ma jedynie walor analizy intelektualnej. Typ sytuacji, który wytrąca człowieka z równowagi, określa się jako TRUDNY, a czasem zamiennie – STRESOWY. Pojęcie SYTUACJA TRUDNA ma dwa znaczenia : 1) trudność w znalezieniu środków do rozwiązania danego problemu sytuacyjnego. Wiąże się to z niedostateczną liczbą informacji, jakimi dysponuje osoba, albo z ich nadmiarem utrudniającym wyłonienie istotnego sensu np. zadania matematyczne – jako łatwe lub trudne . Jest to sytuacja trudna poznawczo i instrumentalnie. 2) Dotyczy trudności natury emocjonalnej.  Wywołuje przykre emocje, przez co staje się trudna do zniesienia. Emocje wiążą się ze wzrostem poziomu aktywacji w mózgu. Rodzaje 1 i 2 najczęściej występują łącznie. Problemy trudne do rozwiązania stają się trudne do zniesienia, bo wywołują trudne uczucia. Z drugiej,  strony sytuacje trudne emocjonalnie nieraz tak zaburzają procesy orientacyjne, że nieskomplikowany problem staje się trudny do rozwiązania. Są osoby, które bardzo lubią problemy trudne do rozwiązania np. szachiści, naukowcy.. podejmują zadania i problemy, wręcz wyzwania dla swoich ciał lub umysłów aktywnie poszukują trudności intelektualnych czy instrumentalnych. Problemy trudne w tym pierwszym znaczeniu, nie są dla nich wcale uciążliwe. Mówiąc o sytuacjach, zasadniczo mamy na myśli sytuacje przykre i przez to trudne do zniesienia, natomiast trudność poznawczą ujmuje się najczęściej jako warunek lub skutek pierwszych sytuacji. Sytuacje te związane są z tematyką stresu i utożsamiane z określonymi rodzajami stresów. Wspólną właściwością na pozór zupełnie różnych, niepodobnych do siebie sytuacji stresogennych jest to, że powodują one nadmierne obciążenie systemu psychicznej regulacji zachowania się i w związku z tum naruszają równowagę pomiędzy podmiotem a środowiskiem. Bodźce niezwykle silne i nagłe, np. zagrażające życiu, mają prawie uniwersalną zdolność wywołania stanu stresu np. silny i niespodziewany huk jest wysoce uniwersalnym stresorem. Z drugiej strony, nawet najsłabszy bodziec może w pewnych warunkach wywołać stres np.. cieknący lub kapiący w nocy kran.  Istotna jest tu nie tylko słaba siła bodźca namierzona zmiennymi fizycznymi ale także jego znaczenie dla podmiotu. Jest to podstawa przyczyn braku systematyzacji w tym zakresie. System doświadczeń człowieka, określający j, jakie znaczenie mają dla niego poszczególne sytuacje, jest związany z indywidualną historią jego życia. Ta struktura, decydująca o subiektywnym znaczeniu poszczególnych sytuacji, może ulegać zmianom. Określony krąg kulturowy decyduje o istnieniu konkretnych wzorów motywacyjnych i kształtuje odmienne systemy oczekiwań społecznych wobec jednostki.

Przykład:

Chłopak w elitarnej szkole przyłapany na agresywnym zachowaniu jest przerażony, natomiast to samo zachowanie w poprawczaku buduje wysoką pozycję społeczną  wśród rówieśników i podwyższa samoocenę. U T. Tomaszewskiego znajdujemy definicję sytuacji normalnych. Dochodzi w nich do przystosowania się wartości (realizowanych zadań) i możliwości ( warunków i metod realizacji oraz cech podmiotu). Autor sytuacje trudne określa jako charakteryzujące się brakiem dostawania wartości do możliwości. Cechują  je zakłócenie  przebiegu aktywności podstawowej pomimo tuż zmieszanie prawdopodobieństwa realizacji zadania. Osiągnięcie spodziewanego wyniku jest możliwe tylko przy zmianie zachowania się. Dzieli sytuacje na

A)     Deprywację

B)      Przeciążenie

C)      Utrudnienie

D)     Frustracja

E)      Konflikty

M. Tyszkowa pisze ,, jest to taki układ zadań ( celów ), warunków działania i możliwości działającego podmiotu w jakim została naruszona równowaga między tymi elementami w stopniu wymagającym nowej koordynacji, co powoduje przeciążenie systemu regulacji emocje ujemne. W konsekwencji trwania tego stanu pojawiają się zmiany w zachowaniu jednostki, między innymi reorganizacja lub dezorganizacja ukierunkowanej na cel czynności”

I. Obuchowska Wyróżnia wśród sytuacji trudnych, sytuacje traumatyzujące, zakładające czynności ( zachowania ) i równocześnie zagrażające poczuciu własnej wartości oraz/lub potrzebie bezpieczeństwa Osoba nie posiadająca odpowiednich  mechanizmów chroniących ją przed działaniem negatywnych skutków takich sytuacji, a te które stosuje są nieskuteczne. Taki typ sytuacji trudnych traktuje autorka jako nerwicorodne

J.Reykowski proponuje wyróżnienie : a) zakłóceń, b) zagrożeń, c) deprywacji  Frustracje analizuje całkowicie poza obrębem  stresorów, jako zjawisko samodzielne.

A. Lewicki jako sytuacje typowo trudne wymienia: a) deprywację, b) frustracje, c) sytuacje bolesne i drażniące  Dodatkowo omawia zagrożenie i sytuacje konfliktowe

Stresory rozumiane jako sytuacje trudne emocjonalnie można podzielić na:

1. sytuacje deprywacji

2.  sytuacje frustrujące ( oraz utrudnienia i zakłócenia )

3. sytuacje bolesne i drażniące

4.  sytuacje zagrożenia

5. sytuacje  konfliktowe

6.  sytuacje przeciążenia

 Zadanie 10 Czym się różni stres od dystresu i stresora?

Stresor – czynnik wywołujący stres. Żąda on od organizmu pierwotnie tego samego, a dopiero później wymaga od niego bardzo zróżnicowanych reakcji przystosowawczych.

Stres – jest sygnałem ,że sytuacja wymaga przystosowania, i podnosząc poziom aktywności organizmu, zapewnia wzbudzenie niezbędnej ku temu energii.

Dystres – szkodliwy, uporczywy i gwałtowny, oraz przykry stres, czy trauma albo też wydarzeniem krytycznym.

 Między poszczególnymi kryzysami życiowymi występuje znaczne zróżnicowanie. Różne czynniki z otoczenia mogą znacznie modyfikować aktualny nastrój człowieka np. wizyta przyjaciół w szpitalu, może czasowo poprawić stan emocjonalny. Ale tez ten rodzaj czynników może działać niekorzystnie i obniżać nastrój osoby borykającej się ze swoimi trudnościami. Ludzie mogą przeżywać jednocześnie więcej niż jeden etap radzenia sobie z krytycznym wydarzeniem, mogą się poruszać między tymi etapami w obu kierunkach oraz przeskakiwać pewne etapy.  Nie mamy możliwości „uszeregowania” krytycznych wydarzeń i znoszenia ich ….po kolei. W rzeczywistości zazębiają się one, nakładają. Prawie wszystkie modele teoretyczne zakładają istnienie ostatecznej fazy rozwiązania, którą osiąga większość osób dotkniętych awersyjnym wydarzeniem. Istnieją poważne dowody na to, ze znaczna grupa ludzi przeżywa stres przez okres o wiele dłuższy, niż się powszechnie sądzi. Maja one znaczny problem z uzyskaniem rozwiązania i przejściem do powtórnego, korzystnego przystosowania się do zmiennych warunków otoczenia.  Istnieją też pewne dane wskazujące na to, ze przeżycia związane  z kryzysem powtarzają siew przez resztę życia. Ogromnie istotnym czynnikiem wpływającym na przebieg procesu zmagania się z krytycznym wydarzeniem życiowym jest spostrzegane wsparcie społeczne. Wpływa ono na stan zdrowia, samopoczucie i przystosowanie psychologiczne. Najistotniejszym czynnikiem pośredniczącym w osiąganiu równowagi jest stworzenie osobie przeżywającym stres okazji do swobodnego wyrażania uczuć i dzielenia się zmartwieniami. „Kiedy stykamy się z krytycznym wydarzeniem życiowym, gubimy poczucie sensu i harmonii, nawet Besali poprzednio je osiągnęliśmy. Świat w naszych oczach przestaje być przewidywalny i zrozumiały.” Badania wykazują silną potrzebę nadawania sensu własnym doświadczeniem u osób przeżywających krytyczne wydarzenia. Wolimy patrzeć na nasze awersyjne doświadczenie przez pryzmat jakiegoś celu czy sensu. Pragniemy wierzyć, że to wszystko czemuś służy. Proces radzenia sobie może być trudniejszy gdy kryzys pojawił się we wcześniejszej młodości, może człowiek czuć się oszukany przez los. W analizie tego procesu bardzo ważne jest  rozważanie roli  wcześniejszych doświadczeń z innymi stresorami. Trzeba tu zwrócić uwagę na wcześniej działające na osobę stresory, jak i na te czynniki, które współwystępują z głównym wydarzeniem krytycznym. Jednostki wielokrotnie poddawane oddziaływaniu niekontrolowanej przez nią sama sytuacji początkowo reagują złością lub mobilizacja, lecz po pewnym czasie przejawiają coraz większą bezradność. Jednocześnie współwystępujące stresory dodatkowo komplikuje oddziaływanie wydarzeń krytycznych.  Problemy o rozmaitym podłożu utrudniają odzyskanie równowagi, a jest to istotne, szczególnie u osób z małym dostępem do wsparcia społecznego.  „NIE POGŁĘBIAJMY TRUDU NASZEGO ISTNIENIA, PRÓBUJMY DAWAĆ SOBIE WZAJEMNIE WSPARCIE. JEŚLI CIERPIENIE JUŻ ZAISTNIAŁO, USIŁUJMY NADAĆ MU SENS’.

 Ćwiczenie 1

I faza przygotowanie do 20 minutowego wykładu i dyskusji teoretycznej na temat na temat różnych teorii, gw. podobieństwa i różnice. Zorganizuj swoją prywatna prezentację. Technika najszybszego przyswajania wiedzy jest nauczanie innych. Gdy podsumuje się dane empiryczne, okazuje się, że wśród ludzi istnieje mała zgodność w zakresie reagowania na krytyczne sytuacje życiowe – reagują w różny sposób na dana sytuację awersyjną. Niektórzy z nas w tej samej sytuacji płaczą, jęczą, skarżą się, proszą aby coś dla nich zrobić, inni są całkiem spokojni i opanowani, jeszcze inni są bardziej przejęci i prawie bez kontaktu z otoczeniem, są też i źli, smutni ale przyjaźnie nastawieni do otoczenia. Zróżnicowanie wśród osób badanych nie dotyczy wyłącznie przebiegu reakcji emocjonalnej, lecz także faktu samego przejawiania się jakichkolwiek reakcji. Różnimy się stylem reagowania emocjonalnego: od ogólnie „ekspresyjnego” z takimi reakcjami, jak płacz, szloch, ogólne napięcie lub niepokój, aż po styl „kontrolowany” w którym uczucia są maskowane, a emocje są spokojne, opanowane lub stłumione. O reagowaniu konkretnej osoby w określony sposób decydują cechy osobowościowe, które w badaniach eksperymentalnych określane są jako „ zmienne”.

Ćwiczenie 2

W ciągu tygodnia śledź zachowanie bohaterów oglądanych filmów (ambitnych). Bohaterów, którzy na krytyczne wydarzenia reagują w sposób: - skrajnie ekspresyjni, - całkowicie kontrolowany. Podaj po kilka przykładów takich ról. Wybrane postacie opisz za pomocą serii argumentów potwierdzających zasadność potraktowania ich  jako klasycznego przykładu dla danego stylu.: - jak SA postrzegani, - jak skutecznie potrafią działać, - jak może wyglądać ich obraz samego siebie. Zastanów się jaki styl Ty prezentujesz?, Twoi bliscy?. Jakie koszty ponoszą osoby reagujące w sposób odpowiadający danemu stylowi?  Koszty – negatywne skutki

 Czujemy się  coraz lepiej,  aż całkowicie „wyleczymy się” ze straty Każda strata uruchamia osobny cykl uwalniania się od podniety. Jednostka może przechodzić jednocześnie kilka takich procesów.  Osoby, które próbują poradzić sobie z kilkoma poważniejszymi kryzysami życiowymi jednocześnie, mogą być nieodporne na wpływ dodatkowych problemów. Osoby mające mnóstwo kłopotów mogą być szczególnie mało odporne na pojawienie się jakiegoś pojedynczego kryzysu.

MODEL SCALONY WORTMAN I BREHMA Określa warunki, od których zależy wystąpienie albo mobilizacji, albo depresji. Rodzaj i siła reakcji jednostki na daną sytuację, na którą nie ma ona wpływu, zależy od oczekiwań, jakie ma dla osoby ta sytuacja. Im większe początkowe oczekiwanie dotyczące poziomu kontroli nad sytuacja, tym większa jest siła zachowań, nim nastąpi rezygnacja z dalszych prób i tym większe ostateczne przygnębienie. Gdy człowiek od początku nie spodziewa się, że ma wpływ na daną sytuację, depresja może pojawić się bez fazy mobilizacji.

TEORIA WYUCZONEJ BEZRADNOŚCI Badania zachowania w sytuacjach narażenia na takie stresory jak niekontrolowane hałasy , wstrząsy elektryczne, postawienie przed nierozwiązywalnymi zadaniami. Tego typu sytuacje nie zawsze prowadziły do bierności, obniżenia się poziomu wykonania zadań, nastroju depresyjnego. Efekt bezradności bierze się nie tyle z niemożności kontrolowania sytuacji pełnej awersyjnych bodźców, ile ze sposobu interpretacji tych bodźców .Jeżeli przyczynę sytuacji osoba upatruje wewnątrz „Ja”, traktuje ja jako czynnik stały i globalny, wtedy wystąpienie tego efektu jest wysoce prawdopodobne. Natomiast, gdy jako przyczynę uciążliwej sytuacji postrzegamy czynniki zewnętrzne, oceniamy je jako okresowe specyficzne, możemy bardziej racjonalnie poradzić sobie z ta sytuacja. Przykłady: gdy oblejesz egzamin możesz pomyśleć a) jestem głupi – czynnik wewnętrzny, b) pilnujący próbuje przyłapać na ściąganiu – czynnik stały, c) na niczym się nie znam – czynnik globalny Lub a) test był trudny – czynnik zewnętrzny, b) miałem pecha – niestały, c) nie udało mi się, nie zrozumiałem zagadnienia – specyficzny.

TEORIA REAKCJI NA KRYZYS SHONTZA Gdy człowiek uświadamia sobie, ze kryzys jest nieuchronny, jego pierwszą reakcja jest szok, szczególnie gdy jest to przeżycie niespodziewane. Ta faza charakteryzuje się uczuciem obcości i zadziwiająca sprawnością myślenia i działania. Potem następuje faza konfrontacji, podczas której przezywamy głęboką bezradność, dezorganizację i panikę. Nie potrafimy wtedy planować, rozumować prawidłowo, aktywnie rozwiązywać problemów i dokonywać prób naprawy stylu akcji. Osoba w końcu przejawia reakcję unikania ,,odwrotu’’ neguje istnienie samego kryzysu i jego poważnych następstw. Jednak z upływem czasu dochodzi do realistycznej konfrontacji z rzeczywistością. Adaptacja polega na ciągłym przechodzeniu od konfrontacji do odwrotu. Przykre uczucia z fazy konfrontacji są koniecznym warunkiem rozwoju człowieka. Cykle te w końcu staja się rzadsze i osoba odzyskuje poczucie własnej wartości i zadowolenia.

TEORIA SRESU I RADZENIA SOBIE LAZARUSA I FALKMANA  Analizowany jest ogólny proces radzenia sobie ze stresem ; Sposób reagowania jednostki na informacje dotyczące sytuacji potencjalnie szkodliwej, zanim zostanie ona zdefiniowana jako kryzys Wszyscy dokonujemy oceny : 1. Znaczenia danej sytuacji w swoim życiu 2. Reakcji zaradczych, którymi dysponujemy w celu radzenia sobie ze szkodliwymi czynnikami.   Jest to tak zwana ocena poznawcza. Potencjalnie szkodliwa sytuację możemy potraktować jako : 1. Zagrożenie i wówczas koncentrujemy się na uczeniu zagrożenia 2wyzwanie i wtedy koncentrujemy się  na możliwościach opanowania sytuacji lub wyciagnięcia z niej korzyści. Lazarus opisuje wiele strategii radzenia sobie np.: - zahamowanie działania, - poszukiwanie informacji, - zmiany we własnym systemie poznawczym.  Stopień niejasności sytuacji wiąże się z nastawieniem na poszukiwanie informacji i ograniczeniem działania w celu poprawy lub zmiany stresowej sytuacji. Jeśli uzyskanie informacji jest niemożliwe, osoba MOŻE MODYFIKOWAĆ POZNAWCZY OBRAZ sytuacji , czyli zmienić sposób, w jaki ją spostrzegamy. Wszystkie reakcje zaradcze mogą być skierowane nie tylko na przezwyciężenie kryzysu, lecz takie na kontrolowanie lub regulowanie własnych reakcji emocjonalnych na sytuację.