Sytuacja deprywacji
Deprywacja pojawia się wówczas, gdy człowiek znajduje się w stanie silnej, niezaspokojonej potrzeby, ale w danej sytuacji nic nie może zrobić, żeby tą potrzebę zaspokoić. Osoba jest pozbawiona wszelkich możliwości działania. Badania nad deprywacją dotyczyły między innymi funkcjonowania osób pozbawionych możliwie dużej liczby doznań zmysłowych. Taka eliminacja bodźców wzrokowych słuchowych i dotykowych obniża poziom stymulacji sensorycznej, jaka jest niezbędna do optymalnego działania mózgu. Pierwszą oznaka tego rodzaju deprywacji był niepokój i trudności w opanowaniu własnego myślenia, a po dłuższym czasie można w ten sposób wywołać nawet halucynacje i urojenia. Deprywację jest np. utrata pozycji społecznej, niepowodzenia w nauce, rozłąka. Człowiek ponosi określoną szkodę, traci pewną wartość, jest pozbawiony czegoś, czego potrzebuje do normalnego funkcjonowania. W zależności od typu deprywowanej potrzeby można rozróżnić: a) deprywację sensoryczną – całkowity brak percepcji sensorycznej wskutek braku bodźców wzrokowych, słuchowych i innych, b) deprywację emocjonalną – całkowity brak objawów emocji wobec deprywowanej osoby, brak bodźców emocjonalnych, c) deprywację społeczną - zwykle łączy się ona z forma poprzednią – przykładem są tu tzw. Wilcze dzieci ( przypuszczalnie wychowywane przez zwierzęta) d) deprywacja podstawowych potrzeb biologicznych – np. deprywacja snu, pożywienia itp. Deprywacja jest brak lub pozbawienie czegoś, co w rezultacie uniemożliwia zaspokojenie ważnych potrzeb. Deprywacja jednorazowa ma następstwa przejściowe Rodzaje psychicznych objawów zależą od czasu jej trwania – trwająca przez dłuższy czas pozostawia względnie trwałe ślady. Deprywacje mogą hamować nawet naturalny rozwój psychiczny, powodować regres społeczny, głód uczuciowy, brak hamulców w zachowaniu. Skutek deprywacji możemy zaobserwować u dzieci w szpitalu, gdzie SA z dala od rodziców Typy reagowania w takiej deprywacji obejmują: reakcje buntu i rozpaczy oraz stan odrętwienia – apatię Takie doświadczenie z dzieciństwa może zaowocować u dorosłego trudnościami w kontaktach emocjonalnych, nieufnością i niedostateczną współpracą z innymi ludźmi.
Sytuacje frustrujące ( utrudnienia i zakłócenia )
Frustracja – przetrwanie określonego ciągu czynności ukierunkowanych na zrealizowanie danego zadania. Sprawia ona, że człowiek musi zmodyfikować program działania, aby osiągnąć cel lub zmienić sam cel swojej aktywności. Źródłem zablokowania dążeń podmiotu może tu być zarówno przeszkoda zewnętrzna, jak brak dodatniego wzmocnienia ( zachęty), czy pojawienie się konkurencyjnej motywacji. Ogólnie – jest to zablokowanie aktywności celowej. Następuje, gdy na drodze do zaspokojenia zwykłej potrzeby stają bardziej lub mniej trudne do pokonania przeszkody czy ograniczenia Przykład : Wyobraź sobie, że głodny, zmęczony, śpiący i spragniony wracasz po pracy, przed drzwiami nie możesz znaleźć kluczy. Frustracja jest nieodłączną cechą życia. Z jej prostą formą spotykamy się już przy podejmowaniu decyzji. Następstwa nie muszą być negatywne. Horacy twierdził, że „ przeszkody pobudzają w nas zdolności, jakie w przychylnych okolicznościach nigdy by się nie ujawniły” W przeciwieństwie do deprywacji, osoba jedynie napotyka na przeszkodę. Może to być czynnik zewnętrzny np. zachowanie innego człowieka, lub wewnętrzny np. ból głowy. Są dwa różne nastawienia wobec pojawiających się przeszkód :
1. Zadaniowe, gdzie przeszkoda jest traktowana jako zadanie do rozwiązania, obiektywna trudność wymagająca wysiłku, ale nie budzi negatywnych emocji a raczej ciekawość i ambicje twórcze. Nie następuje tu zmiana celu ani podstawowego kierunku działania, lecz zmiana taktyki, a powstające napięcie wspomaga podstawową motywację.
2. Obronne , gdzie powstają silne negatywne emocje i zmienia się podstawowy kierunek działania. Osoba może zaatakować źródło frustracji, posłużyć się ucieczką, za wszelką cenę dążyć do utrzymania dobrego mniemania o sobie samym – dąży do zredukowania przykrego napięcia emocjonalnego. Taki typ reagowania określa się inaczej jako skierowany na obronę ego, skoncentrowany na niebezpieczeństwie.
Sytuację frustracyjną rozwiązuje człowiek w indywidualny sposób: przełamuje przeszkody, osiąga cel przez zwiększenie wysiłku, szukając zastępczego celu. Można jednak reagować submisywnie tzn. podporządkowując się jej. Na frustracje reagujemy najczęściej : - agresją, - regresją, - fiksacją, można też stresować mechanizmy obronne. Innym poważnym następstwem frustracji dążeń jednostki może stać się zahamowanie rozwoju osobowości, której podstawowym elementem jest system potrzeb o złożonej, hierarchicznej naturze. System ten rozwija się stopniowo. Niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu (biologicznych) uniemożliwia pojawianie się dążeń i potrzeb wyższych tj. poznawcza, czy samorealizacji. Gdy możliwości zrealizowania zadania lub zaspokojenia potrzeby zostaje zmniejszona w skutek pojawienia się w sytuacji jakiejś przeszkody lub braków mówimy o utrudnieniu. Możliwość jest ograniczona, ale ciąg czynności celowych nie zostaje przerwany, Zakłócenia to rozmaite elementy sytuacji, które utrudniają lub uniemożliwiają sprawne realizowanie podjętych czynności. Mogą one polegać np. na braku odpowiedniego przedmiotu, czy informacji i mieć charakter wewnętrzny lub zewnętrzny. Przybierają też postać zwłoki gdy warunki zmuszają do nadmiernego zwolnienia czynności. Źródłem zakłócenia może być również wymaganie aby czynność została wykonana znacznie szybciej, lub tez by osoba wykonywała ją w niesprzyjających warunkach. Inną odmianą zakłóceń są sytuacje nowe, zaskakujące, zmuszające do szukania nowych rozwiązań.