Ćwiczenie 1
Dokonaj interpolacji czyli uzupełnij poniższy szereg
1,4,9, …., …., 36, 40, …., …..,100
Brakuje czterech liczb, automatycznie widać, ze jest to zbiór kwadratów kolejnych liczb naturalnych.
Ćwiczenie 2
Jeśli wiesz, że Twój autobus odjeżdża o godzinie 6.04, następnie o 6.54, potem o 7.44 i o 8.34, z powodzeniem ustalisz czas odjazdu dwóch kolejnych autobusów, które pominięto w rozkładzie.
Sytuacje trudne emocjonalnie i poznawczo.
Aktywność poznawcza – rozwiązywanie problemów. W sytuacjach trudnych do rozwiązania, istota trudności polega na niedostatecznej liczbie informacji niezbędnych do poradzenia sobie z zadaniem. Osoba w sytuacji trudnej tego rodzaju nie może znaleźć środków do rozwiązania danego problemu. Możemy tu dokonać podziału problemów natury poznawczej ze względu na ich strukturę. W tej sferze zaś wyodrębnimy dwa elementy : 1) dane początkowe – informacje zwrotne w sytuacji problemowej. 2) cel, do którego zmierza podmiot
W problemach otwartych poziom informacji jest bardzo niski, ponieważ osoba nie ma informacji o możliwościach rozwiązywania problemu. Dlatego człowiek musi sformułować własne pomysły rozwiązania, a później wybrać jeden z nich. Takie problemy nazywa się także źle określonymi albo inwencyjnymi. Większość problemów naukowych, a także twórczych - w sztuce, ma właśnie taki charakter. Trafnym przykładem jest poszukiwanie lekarstwa na raka, praca nad poematem.
Drugi rodzaj to problemy zamknięte, które zawierają zbiór możliwych rozwiązań. Człowiek rozwiązuje je poprzez wybranie określonego sposobu. Problemy te też są nazwane selektywnymi albo dobrze określonymi. Np. poszukiwanie awarii przez mechanika, rozwiązywanie testów. Problemy zamknięte nie są wcale łatwiejsze od otwartych. To, że osoba zna możliwe rozwiązania, nie przesądza o tym, że wybór właściwego jest łatwy. Po pierwsze – zbiór możliwych rozwiązań może być niekompletny, po drugie – zbiór ten może być bardzo szeroki, a w końcu – sama procedura podjęcia decyzji może stworzyć szereg kłopotów.
W zależności od sposobu sformułowania celu możemy rozróżnić problemy:
- kowergencyjne - które mają jedno prawidłowe rozwiązanie
- dywergencyjne - gdy cel dopuszcza istotnie wielu poprawnych rozwiązań
Problemy dywergencyjne nie krępują swobody twórczej, pozwalają na wykazanie się oryginalnością i inwencją twórczą. Problemy kowergencyjne natomiast przypominają zadania algebry, gdzie ściśle i jednoznacznie określony wynik jest ważniejszy niż cała skomplikowana droga dochodzenia do niego. Badania nad kotami sugerowały metodę prób i błędów, polega bardziej na uczeniu niż myśleniu. Badania nad małpami zaś zmianę i przekształcanie spostrzeganych treści. U ludzi taki proces jest połączeniem mechanizmu wglądu oraz metody prób i błędów, a na dodatek sam wgląd nie jest zupełnie nagłym procesem, ponieważ odbywa się na podstawie pewnych, nie w pełni świadomych procesów umysłowych. Rozwiązanie problemu, bez względu na jego charakter, przebiega w 4 fazach:
1. Dostrzeganie problemu - gdy człowiek odkrywa problem, uświadamia sobie, że jego własna wiedza nie wystarcza do osiągnięcia zaplanowanych celów.
2. Analiza sytuacji problemowej – gdy osoba analizuje informacje, którymi dysponuje, oraz cel; bada różnicę między tym, co dane, a co pożądane.
3. Wytwarzanie pomysłu rozwiązania – podmiot wytwarza metody, hipotezy, nowe sposoby postępowania, rezultaty tego produktywnego myślenia nazywamy pomysłami rozwiązania
4. Weryfikacja pomysłów – kiedy człowiek kontroluje, ocenia, weryfikuje wartość pomysłu – przyjmuje pomysł jako ostatnie rozwiązanie albo odrzuca go
Nie wszystkie fazy są niezbędne przy pracy nad każdym problemem. Bywa, ze rozpoczynamy prace od wytworzenia pomysłu, lub też czasem powracamy do fazy poprzedniej. Faza dostrzegania problemu jest bardzo ważna. Żyjąc w otoczeniu względnie stałym, posługujemy się często nawykami, schematami, automaty zmami, przestajemy pytać, wątpić. Warto kształcić umiejętność dostrzegania problemu. Drugim bardzo istotnym elementem dostrzegania problemu jest analiza sytuacji problemowej. Koncentracja na celu pozwala głębiej go zrozumieć, ale przede wszystkim pozwala na modyfikację jego pierwotnego sformułowania. Polega ona na zmianie trudnego do osiągnięcia celu na kilka prostych podleców – celów cząsteczkowych – co może zmienić trudny problem w mechaniczne zadanie. Przykład
Nastolatka pragnąca wyjechać na wycieczkę zagraniczną, czuje się bezradna dopóki nie ustali dobrej strategii postępowania, obejmującej podlece: sposób zdobycia funduszu, argumenty przekonujące rodziców i związane z nimi odpowiednie aktywności (dobre wyniki w nauce, odpowiednie towarzystwo, walory zdrowotne, turystyczne wyjazdu)
Analizując dane początkowe wyodrębniamy te ważne, a odrzucamy nie ważne. Dokonujemy także czynności interpolacyjnych które polegają na wypełnieniu luk w bezpośrednio dostępnych danych.
Interpolacja i ekstrapolacja pełnia olbrzymia rolę w wykrywaniu informacji, które są ukryte, nie są nam dane bezpośrednio, ale możemy je odczytać z układu, zbioru wszystkich danych. Najczęściej wykorzystujemy w ten sposób jedynie dane pozytywne, które mają postać sądów twierdzących o tym, co się zdarzyło albo co wchodzi w skład danej sytuacji. Nie doceniamy zaś znaczenia danych negatywnych, czyli sądów przeczących, mówiących o tym, czego nie ma, lub tez co nie zdarzyło się w określonych warunkach.
Np. Diagnoza lekarska postawiona jedynie na bazie obserwowanych symptomów chorobowych, bez . brania pod uwagę tzw. wyników negatywnych (mieszczących się w normie). Jest to diagnoza często nietrafna i przypomina mechaniczne przyporządkowanie listy objawów do określonej jednostki chorobowej z pominięciem całego kontekstu zdrowych i niezanurzonych, dobrze funkcjonujących układów i narządów całego organizmu. Selektywne podejście do danych początkowych wraz ze znacznym marnotrawstwem danych niegotowych powoduje niemożność rozwiązywania problemów. W tej fazie właśnie zasadniczą rolę odgrywa jedynie myślenie reproduktywne, sterowane przez reguły heurystyczne. Myślenie re produktywne polega na zastosowaniu uprzednio zdobytej wiedzy w nowych zadaniach, wykorzystaniu opanowanych metod rozwiązywania zadań i problemów w nowych warunkach. Polega ona na wykonaniu znanych reakcji w nieznanych sytuacjach bodźcowych stąd nazwa : myślenie typu S (stimulus – bodźce). W trzeciej fazie - wytworzenia pomysłów, osoba generuje nowe informacje, które wzbogacają dotychczasowy zasób wiedzy człowieka i pozwalają osiągnąć złożony cel. Właśnie w tej fazie występuje specyficzne zjawisko olśnienia tzw. Wpadanie na pomysł. Polega na nagłym odkryciu nowego kierunku poszukiwań lub nawet na uzyskaniu końcowego pomysłu od razu .
Zadanie 11 Podaj dowolne ujęcie mechanizmu radzenia sobie z krytycznymi wydarzeniami życiowymi
Teoria stresu i radzenia sobie Lazarusa i Folkmana opisuje sposób reagowania na informacje dotyczące sytuacji potencjalnie szkodliwej, zanim zostanie ona zdefiniowana jako kryzys:
1. Znaczenia danej sytuacji w swoim życiu
2. Reakcji zaradczych, którymi dysponujemy w celu radzenia sobie ze szkodliwymi czynnikami
Jest to ocena poznawcza Potencjalnie szkodliwą sytuację możemy potraktować jako:
A) Zagrożenie – wówczas koncentrujemy się na uczuciu zagrożenia
B) Wyzwanie - wówczas koncentrujemy się na możliwościach opanowania sytuacji lub wyciągnięcia z niej korzyści
Możemy:
- zahamować działanie
- poszukać informacji
- dokonać zmiany we własnym systemie poznawczym
Stopień niejasności sytuacji wiąże się z nastawieniem na poszukiwanie informacji i ograniczeniem działania w celu poprawy lub zmiany stresowej sytuacji. Jeżeli uzyskanie informacji nie jest możliwe, osoba może modyfikować poznawczy obraz sytuacji, czyli zmienić sposób, w jaki ją postrzega. Wszystkie reakcje zaradcze mogą być skierowane nie tylko na przezwyciężenie kryzysu, lecz także na kontrolowanie lub regulowanie własnych reakcji emocjonalnych na sytuację
Ćwiczenia
Wyobraź sobie, że wysłano Cię na cudowną ekspedycję naukową na planetę , której mieszkańcy nie chcą współpracować. Celem ekspedycji jest szczegółowy opis codziennych zachowań mieszkańców planety. Zarejestrowano zachowania na filmie. Rozpoznaj ich w kategoriach typów zaburzeń zachowania Oto film „ Na widok naszego statku młody ufoludek przykucnął za pojemnikiem na śmieci i zamarł w bezruchu(1). Po chwili rzucił się biegiem w kierunku innych osobników. Gestykulował gwałtownie i wydawał głośne dźwięki(2). Gdy grupka opuściła go, bezładnie uciekając (3), zaczął uderzać kijem w drzwi pomieszczenia, usiłując je otworzyć. Czynność tę powtórzył dwukrotnie – bezskutecznie (4). Potem padł na ziemie i ssał paluch lewej stopy (5), a następnie wpadł w ramiona innego osobnika i próbował ukryć się pod jego odzieżą (6). Po otwarciu drzwi, młody wskoczył błyskawicznie na łóżko i podarł pled na drobne strzępy (7). Po chwili na jego ciele pojawiła się wysypka i dostał drgawek (8), które ustąpiły natychmiast po naszym oddaleniu się.” Przypomnij sobie nazwy poszczególnych typów dezorganizacji zachowań, opisy przykładów oraz objawy.
Nazwa zachowania Typ dezorganizacji
1. __________________________________________________
2. __________________________________________________
3. __________________________________________________
4. __________________________________________________
5. __________________________________________________
6. __________________________________________________
7. __________________________________________________
8. __________________________________________________
Ad. 3 Regresja polega na zastosowaniu prymitywnej techniki rozwiązywania problemu, typowej dla wcześniejszych stadiów rozwoju człowieka. Przykładem tego zjawiska jest występowanie u dorosłej osoby w trudnej sytuacji życiowej infantylnego dążenia do wzbudzenia u innych współczucia i nakłaniania ich w ten sposób do udzielania pomocy ( błagając o pomoc, wybuchając płaczem, impulsywnie uciekając z trudnej sytuacji społecznej).Regresja to przejściowe i odwracalne zaburzenie występujące wobec określonej trudności. Może pojawiać się w odpowiedzi na frustracje. Towarzyszy wtedy negatywny nastrój, niezadowolenie, irytacja. Jest możliwość zaistnienia retrogresji, czyli regresji historycznej , która jest powrotem do wcześniejszej rozwojowo formy zachowania się jednostki. Regresja może polegać na obniżeniu funkcji intelektualnych i sprawności wykonania. Przejawia się także w sferze życia emocjonalnego i postaw społecznych człowieka. Najczęściej jako przejaw regresji traktujemy utratę panowania nad sobą, nieliczenie się z negatywnymi skutkami swych działań oraz z ich oceną ze strony otoczenia.
Ad. 4.Fiksacja to inaczej stereo typizacja, usztywnienie zachowania człowieka. Polega na braku zdolności do zmiany swojego postępowania, wielokrotnym powtarzaniu usztywnionej reakcji. Tracimy wtedy plastyczność i adaptacyjność zachowania. Mamy niewielką zdolność do dostosowania się do zmian sytuacji, a nasze czynności stają się kompulsywne – mają charakter przymusowy. Stereotypowość zachowania może utrzymać się nawet po ustaniu działania przeszkody. Taki typ dezorganizacji zachowania następuje najczęściej po serii kolejno występujących sytuacji trudnych. Fiksację obserwuje się często jako specyficzną własność zachowania osób nerwicowych. Np. powtórne związki z osobnikami, o takich samych cechach osobowości, jakie mieli współmałżonkowie, i które bardzo istotnie zdecydowały o rozpadzie poprzedniego związku. Fiksacja może też pojawić się jako przymusowość i powtarzalność w zakresie zachowań asocjalnych i antyspołecznych, a także jako uparte powtarzanie pewnej operacji, mimo że jest ona niecelowa i nie przyczynia się do rozwiązania problemu.
Ad.5. Cameron zaobserwował, że u osób, które przebyły kiedyś pewne choroby psychiczne lub nerwowe, sytuacja trudna, utrzymując się, wywołuje objawy przebytej choroby. Np. U osoby chorej na schizofrenie w stanie remisji – czyli „cofania się” choroby bezobjawowego okresu dobrego stanu psychicznego – ale będącej pod wpływem stresów, można dostrzec objawy typowo psychotyczne. Z pośród czynników, które decydują o tym, że długotrwały stres prowadzi finalnie do znacznych zaburzeń w psychologicznej regulacji zachowania i funkcjach organizmu, można wymienić między innymi : 1 wysokie natężenie stresu, zagrożenie podstawowych potrzeb i wartości osoby, 2 brak możliwości aktywnego przeciwdziałania stresorom, 3 stosowanie nieodpowiednich technik walki ze stresorem, 4 niski stopień indywidualnej tolerancji ( odporności ) na stres.