oryginalna42@pino.pl

 „Mowa ciała” Komunikacja niewerbalna to porozumiewanie się środkami pozajęzykowymi. Język z całym swym bogactwem i złożonością jest głównym środkiem, za pomocą którego ludzie wyrażają swe myśli i uczucia. Codziennie wysyłamy i odbieramy informacje wieloma  niepoznanymi jeszcze drogami. ‘’ Mówimy’’ więc do siebie poprzez mimikę, pantomimikę, kontakty wzrokowe. To czy informacja jest odebrana trafnie, bardzo zależy między innymi od kontekstu sytuacyjnego, od wspólnego zaplecza doświadczeń i tradycji kulturowych nadawcy i odbiorcy. Jednym z mało poznanych nośników w komunikacji interpersonalnej jest też zapach, którego roli nie wolno nam nie doceniać. Ekspresja niewerbalna zachodząca w kontaktach międzyludzkich jest rodzajem komunikacji, której nigdy celowo nas nie uczono. Większa część informacji przekazywanej środkami pozajęzykowymi nie jest wcale zamierzona, ani nawet uświadomiona. Większość z nas w codziennych sytuacjach w ogóle nie zdaje sobie sprawy z tego, że obserwuje miny i gesty innych osób, ze sami jesteśmy obserwowani pod tym kątem, a co najważniejsze, ze od takiej wymiany informacji  bardzo wiele w naszym życiu zależy. Termin komunikacja niewerbalna oznacza wymianę pewnego rodzaju informacji między ludźmi, choć wymiana ta nie ma postaci kodu oraz na ogół nie jest świadoma czy zamierzona. Za pomocą takiej komunikacji przekazujemy: - wiadomości o uczuciach , emocjach, nastrojach i ogólnym stanie psychicznym, - o relacjach społecznych, które uzyskujemy koncentrując się na kontakcie wzrokowym, ukierunkowaniu ciała, oraz sposobie użytkowania przestrzeni interpersonalnej. Ponadto: - pewne wyrazy mimiczne oraz gesty mogą zastępować komunikaty werbalne, - komunikaty niewerbalne stanowią doskonały kontekst do interpretacji komunikatów werbalnych, -  są źródłem wiedzy o ludzkich podstawach. Komunikaty te dzielimy na : indywidualne i interakcyjne. Kryterium tego rozróżniania jest założenie, ze niektóre formy komunikatów niewerbalnych występują nawet wtedy, gdy jednostka pozostaje sama np. mimika czy nucenie podczas pracy. Inną formą komunikatów niewerbalnych są komunikaty, które pojawiają się jedynie w relacji interpersonalnej: przy świadomości obecności innych osób oraz wówczas, gdy ta obecność jest z punktu widzenia podmiotu istotna. Komunikaty niewerbalne, sumując, dzielimy na:

Indywidualne – gdzie skoncentrujemy się na omówieniu mowy ciała, niewerbalnych aspektów komunikacji językowej oraz zmian wielkości źrenic.

Interakcyjne – kontakt wzrokowy, przestrzeń personalna, terytorialność, przestrzeń interpersonalna

 W terapii znanych jest kilka sposobów na przerwanie gier: Podjęcie gry – podejmujemy wyraźnie gry i mocno je przerysowujemy, pokazujemy wręcz ich przebieg. Ignorowanie gry – jest trudne: pożądane, gdy osoba nie jest gotowa do jakiejkolwiek konfrontacji. Odsłonięcie gry – gdy partner nie gra, a przez tę jego bezradność osoba sama odkrywa, co się dzieje> Zaproponowanie mniej szkodliwej alternatywy – np. mniej niebezpiecznej gry. Konfrontowanie gry za pomocą 4 stanów Ja:  - przez Dorosłego, który mówi: „widzę”, „słyszę”, „stwierdzam”, „rozumiem”, który pyta „O co Ci chodzi?”, „czego potrzebujesz?”; - przez Rodzica chroniącego, który komunikuje „zatroszcz się o siebie”, - przez Rodzica krytycznego, który przekazuje „przestrzegaj zasad”, „to nie jest dla Ciebie dobre” – przez Dziecko Spontaniczne – które mówi „ chcesz żebym cię uściskał?” i które wyraża autentyczne emocje. Gry odbywają się na różnym poziomie, a  w związku z tym są mniej lub bardziej groźne dla uczestników. Popychają dramaturgię  naszego życia do przodu, do z góry wyobrażanego końca. Najgroźniejsze są te, które finalizują się w szpitalach psychiatrycznych, kostnicy lub w więzieniu.  Nikt nie może grać samotnie albo, jak to się czasem mówi „do ściany”. Kiedy nie jesteś inicjatorem gry, ale w niej uczestniczysz, stajesz się odpowiedzialny za jej skutki. Podział gry: Gra ofiary : ja biedny, daj mi kopa, rżnięcie głupa, tak, ale…, to jest straszne .., gwałt – może przyjąć tez formę rozrywki, uwodzenie, alkoholik, uzależniony Gra ratownika : Ja ci tylko próbuje pomóc.., Jestem do usług, Szczęście, ze masz mnie.. Gra prześladowcy : Tu cie mam, Gdyby nie ty .. , Same błędy, zobacz co przez ciebie zrobiłem, wada, Sala sądowa, zamieszanie, uwodzenie. Przebieg gry: Wada: Czy mógłbyś podać kawę? (transakcja jawna D – D, niejawna R – Dz, w istocie jest to prowokacja, by znaleźć powód do krytyki) Rżnięcie głupa – Proszę bardzo ( jawna D – D, niejawna Dz – R, zgoda na zaproponowaną przez rodzica wymianę Dzięki stanowi Ja – Dorosły możemy poznać teorię gry, podjąć decyzję. Można i nawet trzeba uruchomić stan Dziecko – Wolne, by dobrze rozpoznać swoje potrzeby i zatroszczyć się o nie. Zaakceptować siebie – stać się odpowiedzialnym za siebie.

Ćwiczenie

Dokonaj zapisu warstwy werbalnej jakiejkolwiek gry, oczywiście zaobserwowanej przez Ciebie w naturalnym otoczeniu. Niczego nie koloryzuj. Spróbuj potem dokonać jej klasyfikacji, a jeśli potrafisz – analizy za pomocą trójkąta dramatycznego

Dobrym przykładem jest Teatrzyk Zielona Gęś . Może Gałczyński chciał nam coś przekazać?

 Transakcja to dowolna wymiana (werbalna, lub niewerbalna) pomiędzy dwiema osobami. Jest to wymiana komunikatów, takich jak słowa, gesty, prezenty, momenty, kontakty wzrokowe. Dzieli się na dwie fazy: bodziec transakcyjny i w odpowiedzi – reakcja transakcyjna, która może stać się też bodźcem do następnej transakcji. Stany Ja : R – Rodzic, D – Dorosły, Dz – Dziecko. Typy transakcji :

1.       Prosty – a) bodziec jest adresowany przez nadawcę do tego samego stanu odbiorcy, z którego jest wysyłany np. bodziec D – D i reakcja D- D; b) bodziec jest adresowany do innego stanu niż ten, z którego wychodzi np. bodziec Dz – R, a reakcja R – Dz

2.       Skrzyżowane

3.       Ukryte (niejasne)

Zasady komunikacji w ujęciu AT : Prosta zachodzi tak długo, jak długo SA spełniane jej warunki, dopóki osoby nie zmieniają jej schematu. Ten sposób jest znany, bezpieczny, choć często rutynowy. Skrzyżowana prowadzi do zerwania – choć na krótko – dotychczasowej relacji i później przebiega już w innej formie. Reakcja odbiorcy jest dla nas nieoczekiwana, wzbudza niepokój, wytrąca z równowagi, zaspokaja, dziwi. Transakcje skrzyżowane SA przyczynami wielu większych i mniejszych problemów w komunikacji międzyludzkiej, należy więc uświadomić sobie ich istnienie i unikać. Ukryta rozstrzygana jest raczej na płaszczyźnie psychologicznej, stanowią najczęściej  podstawę gier.

Gra – to seria następujących po sobie , uzupełniających się zakamuflowanych transakcji, zmierzających do wyraźnie określonego , przewidywalnego rezultatu. Słowem : wielokrotnie powtarzający się zestaw transakcji, często pozornie wiarygodnych, zawierających jakąś skrywaną motywację. Gry odznaczają się dwiema typowymi cechami : pewnymi ukrytymi właściwościami, wypłatą. Każda gra jest z gruntu nieuczciwa, a jej wynik ma charakter  nie tyle podniecający, ile dramatyczny. W grach występuje niejednorodność  intencji i u nadawcy, i u odbiorcy. Są one niejednoznaczne dla partnerów. Czasami intencje te są podwójne Przejawia się to np.  na poziomie komunikacji werbalnych i niewerbalnych, gdy w jednej chwili nadawane są na nich całkowicie sprzeczne komunikaty. Osoba rozpoczynająca grę ma dwa cele, jawny i ukryty. Gra zawsze jest niepartnerska. W grach struktura D nie jest w ogóle używana. Nie kontroluje ona ani nie wpływa na działanie pozostałych stanów. Gry nie mają też nic wspólnego z zabawami Dz i nie są konstruktywnym sposobem wykorzystywania czasu. Są następstwem ukrytych transakcji. W warstwie społecznej wszystko może wydawać się słuszne i uczciwe, ale na poziomie psychologicznym gry służą realizacji ukrytych, nieszczerych motywów. Motywy te są zawsze takie same. Są to reakcje otoczenia, oraz możliwość wyzwalania swoich ulubionych uczuć. Gracze mogą pozostawać ze sobą  w naturalnych grupach, gdzie każdy z nich uprawia swoją grę, często w sposób dostosowany do osoby partnera. Cecha charakterystyczną gry jest fakt, iż jest ona podejmowana w określonym celu i nie ujawnia prawdziwych uczuć uczestników. Jej celem jest dostarczenie małej i natychmiastowej ulgi typu – jest ok. Gry prowadzimy dla zdobycia negatywnych wzmocnień. SA sposobem wykorzystania czasu stosowanym przez osoby, które nie mogą znieść braku reakcji otoczenia, wywołanego ich wycofaniem się z większości relacji międzyludzkich „lepiej jest mieć cuchnący oddech, niż nie mieć go w ogóle” W grze Moje lepsze niż twoje osoba podejmująca grę nie ujawnia uczuć. Człowiek taki czuje żal, rezygnację, rozgoryczenie lub zazdrość. Gra prowadzi do punktu wyjścia, czyli ma na celu utrzymać homeostazę – obronić nas przed wszelką zmianą. Nie można pochopnie interpretować zachowania innych w kategoriach gier – to może być łatwy sposób okazywania wrogości czy wyższości. W grach potwierdzamy najbardziej nieracjonalne poglądy na Zycie, wykonujemy wiele gestów, mówimy wiele, ale nie wysłuchujemy się nawzajem. Nie jesteśmy sobie potrzebni jako osoby, a jedynie jako gracze potwierdzający naszą koncepcję wyjściową, która w analizie AT nazywa się skryptem albo scenariuszem życiowym. Obejmuje on nasze pochodzące z dzieciństwa podstawowe poglądy na temat Ja i świat, jest to nasz przepis na życie. A w grach robimy wszystko, żeby go nie zmienić. Prześladowca – stosuje narzekanie, występowanie niby to z pozycji ofiary, często przeszkadza grupie. Ratownik – ma wysoka potrzebę zaspokojenia cudzych potrzeb, przez empatię podejmuje kroki do ratowania, ale w grze jest to nieskuteczne. Ofiara – komunikuje dyskomfort, napięcie, problem, otrzymuje wsparcie, które nie jest skuteczne, bo nie jest przyjmowane naprawdę.. gra jest seria transakcji o podwójnym znaczeniu, prowadząca do korzyści z góry przewidzianej – najczęściej negatywnego efektu. Grając potwierdzamy swoja pozycję życiową. Udowodniamy własna bezradność, uniemożliwiamy uzyskanie bliskiego kontaktu z innymi, unikamy kontaktu z własnymi uczuciami, ze swoją rzeczywistością psychologiczną, potwierdzamy przekonanie ze scenariusza życiowego na temat świata zewnętrznego.

 ANALIZA TRANSAKCYJNA (AT) jest zlepkiem teorii komunikacji, psychoanalizy i fenomenologii, z nawiązaniem do koncepcji humanistycznych. Głównym założeniem jest twierdzenie, ze kontakty między ludźmi ujawniają różne stany Ja, które rzutują na kontakty i determinują sposoby wykorzystania czasu. 3 zasadnicze stany Ja wg. Bernego:

Stan Ja – Rodzic składa się z całego doświadczenia człowieka pochodzącego od osób znaczących, zwłaszcza rodziców i zawiera sposoby postępowania, które przejęliśmy od nich w dzieciństwie. Ważną cechą stanu Rodzic jest jego bezrefleksyjność. Znajdujemy tu zakazy, nakazy i reguły postępowania, a także przekonania, a wśród nich uprzedzenia i przesądy. Ze względu na specyficzne funkcje pełnione w ramach stanu Ja –Rodzic dzieli się on na : Rodzica Naturalnego – nakazy, zakazy reguły postępowania, Rodzic Opiekun – pielęgnacja, ochrona, chwalenie, wsparcie, pomoc, żywienie, nauczanie, Rodzic Karzący – kary, krytyka, rozkazy, kontrola, poczucie winy, ośmieszanie, obniżanie wartości.

Stan Ja – Dziecko składa się z doświadczeń pierwszych lat życia i jest odpowiednikiem strony emocjonalnej człowieka. W tych sposobach zachowania się i odczuwania pochodzących z dzieciństwa znajdujemy pragnienia, życzenia i uczucia – zabawę, śmiech płacz, krzyk, taniec, smutek, rozczarowanie, zazdrość, nienawiść, tęsknotę, , szczęście, marzenia, zachwyt i miłość. Stan ten dzieli się na:  Dziecko Przystosowane – postawy ukształtowane przez środowisko: posłuszeństwo, ustępowanie, poczucie winy, dąsanie się, uprzejmość, postępowanie wg. woli autorytetów, poczucie niższości i bezsilność; Dziecko Wolne -  elementy na które nie miało wpływu środowisko społeczne: zabawa, radość, złość, badanie świata, śmianie się, płacz, nie liczenie się z etykietą i moralnością, robi to co chce. Dziecko Zbuntowane – bunt, gniew, złość, wściekłość, silnie negatywne uczucia przeciwko stanowi Rodzic Karzący; Mały Profesor – Twórczość i intuicja, pełna sprytu i przemyślności.

Stan Ja – Dorosły zawiera doświadczenie i wiedzę samodzielnie nabytą, racjonalne przekonania i refleksje. Wykształca się najpóźniej, ale początkami sięga funkcji samodzielnego badania otoczenia w okresie niemowlęcym. Posiada ciągle aktualizowaną wiedzę o emocjach i sposobie działania osoby – zdolny do refleksji nad strukturą własnego Dziecka. Dorosły zbiera informacje i fakty, opracowuje je zgodnie z prawami logiki, wysnuwa wnioski, jest niezależny od uczuć i nastroju, warunkuje poznanie rzeczywistości i może wywierać wpływ na inne stany Ja

Stany podstawowe : Rodzic Chroniący i Karzący; Dorosły; Dziecko Naturalne, Przystosowane, Zbuntowane.

Zdrowa i dobrze funkcjonująca osoba używa w relacjach z innymi wszystkich swoich stanów. Dostosowuje uruchomienie najodpowiedniejszego do konkretnego kontekstu i interakcji, ale ma zdolność użycia wszystkich. Patologia funkcjonowania Ja przejawia się w zjawiskach ekskluzji (wyłączenia) oraz kontaminacji ( stopienia, zmieszania). Dotyczą one struktury JA i uzewnętrzniają się między innymi w zachowaniach interpersonalnych.

Ekskluzja polega na zablokowaniu któregoś stanu – najczęściej Dziecka, czego konsekwencją jest brak kontaktu z własnymi uczuciami, sztywność. Skontaminowanie to stopienie się, nałożenie na siebie treści np. Dorosłego i Rodzica, co w tym akurat przypadku uniemożliwia odróżnienie faktów od przekonań i uprzedzeń

 Styl komunikacji jest sposobem prowadzenia rozmowy, w którym uwidacznia się stosunek nadawcy do odbiorcy i do samego siebie. Wyróżniamy dwa podstawowe style komunikacji: partnerski i niepartnerski, które różnią się stopniem koncentracji uwagi na sobie wobec uwagi poświęconej partnerowi rozmowy.

Styl partnerski

Staramy się uwzględnić własne potrzeby i preferujemy na takim samym poziomie, co pragnienia i oczekiwania naszego partnera. Traktujemy siebie i innych jako osoby, którym przysługują te same prawa i te same obowiązki. Prowadząc rozmowę w partnerskim stylu, staramy się,  aby potrzeby i zamierzenia jednej i drugiej strony mogły być zrealizowane. Nie narzucamy tu własnego sposobu myślenia, swego stanowiska, czy punktu widzenia. Rozmówcy nie nakłaniają się wzajemnie do zmiany poglądów. Występuje tu tolerancja i szacunek wszelkiej odmienności. Odbiorca nie jest narażony na słuchanie rad, czy nakazów. Spotyka się raczej z przekazywaniem informacji, które poszerzają jego wiedzę w określonej dziedzinie. Nadawca, który nie akceptuje pewnych zachowań stara się uświadomić odbiorcy konsekwencje jego postępowania, oraz poszerzyć wiedzę o możliwościach alternatywnych. Nie ma tu próby wywierania wpływu. Możemy wypowiadać własne zdanie, ale pozwalamy partnerowi przedstawić jego pogląd. Człowiek stosujący partnerski styl komunikowania się potrafi słuchać z uwagą. Gdy sam mówi, stara się, by jego wypowiedzi były jasne i zrozumiałe, a gdy odbiera treść – domaga się sformułowań czytelnych dla niego. Rozmowy te zaczynają i kończą się za zgodą obu osób, a w toku nie zdarzają się przerywania wypowiedzi. Kiedy obie osoby realizują swoje potrzeby, ich kontakt może być wzajemnie satysfakcjonujący. W komunikacji partnerskiej łatwo możemy uzyskać porozumienie, ponieważ uważnie słuchamy, dbamy o jakość wypowiedzi i prosimy rozmówcę o taką samą troskę. Czasami potwierdzamy odbiór poszczególnych sygnałów, uzgadniamy ich znaczenie, a także klasyfikujemy. Ważną konsekwencją stosowania tego stylu komunikacji jest tworzenie klimatu sprzyjającego ekspresji emocjonalnej. Nie czując się ocenianymi i mogąc realizować własne potrzeby, prawdopodobnie częściej będziemy mieli tendencje do dzielenia się przeżyciami o treści osobistej. Nasze wypowiedzi będą formułowane wprost, będziemy też skłonni udzielać informacji zwrotnych i ujawniać własne Ja. Doświadczając akceptacji, nie możemy poczuć się nudni, mało wartościowi, czy śmieszni dla innych. Jednocześnie nikt nas nie pociesza, nie lituje się nad nami. Mamy szansę poczuć się silni i odpowiedzialni, ponieważ partner traktuje nas jako kogoś dojrzałego i równego sobie. Mamy szanse poczucia bezradności, zagubienia zamienić na decyzje, możliwości, mobilizację … Szczególne wątpliwości budzą sytuacje komunikowania się z osobami agresywnymi o postawach antyspołecznych. Partnerski sposób potraktowania może stać się czynnikiem zapoczątkowującym pozytywną zmianę

Ćwiczenie

Poszukaj w pamięci jak największej liczby przykładów przemian. Chodzi tu o przeżycia, lub bycie świadkiem albo inicjatorem dramatycznej zmiany na lepsze w efekcie podjęcia komunikacji partnerskiej z bardzo zranionymi emocjonalnie i zaburzonymi jednostkami.

Niepartnerski styl komunikacji

Komunikujący się w tym stylu człowiek własne potrzeby i oczekiwania traktuje inaczej niż preferencje i zamiary swojego towarzysza. Można tu zaobserwować dwa zjawiska: - egocentryczną koncentracje na sobie z ignorowaniem potrzeb innych, - prawie całkowitą rezygnację z realizacji własnych potrzeb i zamiarów na rzecz podporządkowania się interesom drugiej osoby. Osoba komunikująca się w ten pierwszy sposób może nie brać pod uwagę żadnych praw partnerskich. Może rozpocząć i kończyć rozmowę na własne życzenie. Pojawia się tu narzucanie tematu, przerywanie wypowiedzi. Często mówca nie dba aby jego komunikat miał formę przystępną i zrozumiałą. Nie słucha i wcale się tego nie domaga. Nadawca komunikujący się w stylu niepartnerskim usiłuje wywierać wpływ na postępowanie swego odbiorcy, pragnie nim kierować, wydaje zakazy i nakazy Czasami próby wywierania wpływu są mniej jawne dla obserwatorów – zamiast bezpośredniego namawiania do zmiany poglądów spotykamy się z sugerowaniem decyzji, z radami … Styl niepartnerski w jego drugiej formie spowodowany jest całkowitym deprecjonowaniem własnych potrzeb. Jego korzenie tkwią najprawdopodobniej w braku poczucia własnej wartości. Osoby przyjmujące ten styl pozwalają innym kierować rozmowa, ulegają naciskom, spełniają oczekiwania, przyjmują rady i sugestie, które potem próbują zastosować.

Ćwiczenie

Dokonaj wnikliwej analizy funkcjonowania komunikacyjnego autentycznej osoby z otoczenia. Wybierz człowieka, który posługuje się niepartnerskim stylem w wersji koncentrowania się na potrzebach partnera. Opisz sposoby jego porozumiewania się ze znajomymi oraz w sytuacjach nowych.

W takim typie komunikacji nie ma szans na udzielenie informacji zwrotnych, dzielenie się uczuciami, podejmowanie wątków osobistych przeżyć. Nie rozmawia się nawet na temat samej rozmowy – brak meta komunikacji. Nie możemy tu uzyskać poczucia porozumienia ani też obustronnej satysfakcji uczestników interakcji – jest ona niesatysfakcjonująca przynajmniej dla jednego z uczestników. Styl ten daje możliwość podporządkowania sobie drugiej osoby i czerpania z tego pewnych korzyści, takich jak przyjemność posiadania władzy, wykorzystywanie zachowania i kompetencji drugiej osoby do realizacji własnych zamiarów czy też pozostanie w poczuciu bezpieczeństwa (złudnego) wynikającego z zachowania dystansu i nieujawnienia własnej potrzeby. Jeżeli ktoś jest skrajnie uległy wobec życzeń i zachcianek partnera, może w ten sposób „uzależnić „ inna osobę od siebie. Widać to w relacji dziecka z rodzicami, którzy spełniają wszystkie jego żądania. Ma ono wtedy mniejszą potrzebę poszukiwania innych relacji np. z rówieśnikami, nie ponosi ryzyka nawiązywania takich kontaktów, w których musiałby o coś walczyć lub z czegoś zrezygnować.