oryginalna42@pino.pl

 Reakcja upozorowana (formułowanie reakcji przeciwnych) – uświadomienie sobie i otoczeniu, że nie odczuwa się określonych emocji, że nie posiada się danych cech i właściwości. Osoba zachowuje się w sposób całkowicie sprzeczny z jej normalnymi reakcjami. Zachowanie cechuje nienaturalna przesada w okazywaniu emocji. Są one przedstawione jaskrawo, Celowo, nie spontanicznie. Okazywanie uprzejmości osobie nielubianej, niedbałości i  nonszalancja w sytuacji budzącej strach, nadmierna i przesadna gorliwość w wyrażaniu opinii i idei, z którymi ktoś się nie identyfikuje.

Ekspiacja – jest to forma obrony przed własną niechęcią, a nawet wrogością w stosunku do innych. Początkowo odczuwamy negatywne emocje wobec kogoś i nie potrafimy ich przyjąć naturalnie. Osoba potępia samą siebie za to, co czuje i myśli. Nie chce i nie potrafi zmienić swoich odczuć, a jednocześnie stara się „wynagrodzić” to obiektowi swojej niechęci. Te krzywdy, których nikt nie popełnił funkcjonują jedynie w wyobraźni osoby. Chce ona wynagrodzić je przez bycie uważną, pomocną ale też przez nadmierne obwinianie się. Może stać się to pierwotną przyczyną patologicznego urojenia grzeszności i winy. Np. nauczycielka nie lubi ucznia, nie wie z jakiej przyczyny, ale, ze jest to niezgodne z jej zasadami, nadmiernie go chwali.

Fantazjowanie -  Poprzez ten mechanizm osoby zaspokajają swoje potrzeby marząc, iż posiada to, czego w rzeczywistości nie może zdobyć. Okazuje się, że marzymy wszyscy – bez względu na wiek, płeć i stan majątku. Zmienia się treść naszych marzeń na jawie : dzieci marzą o towarzyszu zabaw,  dorośli o karierze, przeżyciach erotycznych, o zemście. Badania wykazują, że intensywność i długotrwałość stresu czyni marzenia coraz bardziej oderwanymi od realiów życia.

Grzegołowska- Krakowska, do mechanizmów obronnych  zalicza też identyfikacje, introjekcje i internalizacje, mimo, że są to mechanizmy rozwojowe to ich główna rola polega też na redukcji rozbieżności informacyjnej.

Identyfikacja – Proces ten oparty jest na silnej więzi emocjonalnej z konkretną osobą lub grupa społeczną. Polega on na utożsamieniu się z wybranymi przeżyciami realnych lub fikcyjnych osób oraz na emocjonalnym reagowaniu na wszystkie sytuacje dotyczące obiektu, z którym podmiot się identyfikuje. Proces ten jest całkowicie typowy, wręcz prawidłowy. Stymuluje on rozwój osobowości, szczególnie w dzieciństwie i okresie dorastania. Staje się patologiczne jedynie w wypadku utraty poczucia granicy pomiędzy realnością a imaginacja, gdy zaczynamy być Napoleonem, zamiast marzyc o tym

Introjekcja – Jest bezkrytycznym przejmowaniem cudzych ocen i interpretacji oraz traktowaniem ich jako własne. Jest więc procesem przeciwnym, lecz za razem podobnym do projekcji. Pojawia się w procesie rozwoju osobniczego. Jej skutki zależą najbardziej od tego, czyje poglądy osoba „wchłania” i jak długo bezkrytycznie i nieświadomie traktuje je jako własne. Poniekąd wszyscy jesteśmy stworzeni z mozaiki cudzych poglądów, różni nas jedynie ich proces przetwarzania i wymieszania, do poziomu, na którym tworzymy własną koncepcję.

Internalizacja – dotyczy norm i ról społecznych, jest to podstawa wychowania i całej socjologii, resocjalizacji oraz socjoterapii. Polega na przejmowaniu przez jednostkę norm, reguł i zasad postępowania. Początkowo niezależne normy i wartości stają się częścią osobowości. Osoba uznaje je za własne. Zinternalizowane wartości przejawiają się w postawach, dążeniach i pragnieniach.

Introjekcja – połykanie obrazu w całości, Internalizacja – mielenie, rzucie , spożycie bez części niejadalnej

 Typy mechanizmów obronnych

Obronność percepcyjna – tzw. obrona spostrzeżeniowa. Polega  na utrudnionej percepcji materiału, z którym wiążą się przykre emocje, co objawia się wydłużeniem czasu reakcji albo zmianami jakościowymi w odtworzonych śladach pamięciowych – tak, jakby mózg sam bronił się przed nieprzyjemnymi bodźcami. Obrona ta w skrajnej postaci  może przybierać postać tzw. ślepoty czynnościowej, co znacznie przekracza granice między normą (głośne  czytanie wulgaryzmów, umieszczonych wśród normalnych wyrazów) a patologia ( wśród masakry nie widzi się scen drastycznych).

Wyparcie – pojawia się przy zaistnieniu sprzecznych informacji dotyczących tych samych faktów. Osoba odpycha myśli  o czekających ją  przykrościach. Stosuje politykę  „strusiej głowy”. Mechanizm ten dotyczy też wspomnień. Mając do dyspozycji przeżycia oraz fakty – i przykre, i przyjemne – ignorujemy istnienie tych pierwszych. Osoba wypierająca jakieś fakty i zdarzenia po prostu nie pamięta, nie może sobie przypomnieć słów, czy zachowań ( kar z dzieciństwa przy zachowaniu w pamięci nagród).

Tłumienie -  osoba tłumiąca jest świadoma istnienia określonych faktów – zdaje sobie sprawę, że coś zaistniało, że ktoś coś powiedział, że zdarzenie to miało nieprzyjemny charakter – ale zniekształca informacje o tym, aby mniej bolało. Tłumienie przyjmuje postać takiego mniej nasilonego i może bardziej wyważonego, częściowego wypierania ( po wypadku, kierowca opisuje mniej drastycznie sceny zdarzenia)

Zaprzeczenie -  jest to mechanizm niemal identyczny z wyparciem, ale dotyczy takich sytuacji, kiedy podmiot nie dysponuje przykrym, przyjemnym lub obojętnym wspomnieniem danego przeżycia. Przykre zdarzenia traktuje jakby nigdy nie zaistniały, nie przyjmuje do wiadomości, nie uświadamia sobie negatywnych informacji. Zaprzeczenie zachodzi wówczas, gdy nie możemy niczego załagodzić, dla zapewnienia emocjonalnych korzyści. Przeżyliśmy tylko przykrości nie przyjmujemy jej do wiadomości, nie pamiętamy jej, aby zmniejszyć powstałe napięcie.

Projekcja – rzutowanie. Przyjmuje postać przypisywania winy za nasze własne pomyłki innym ludziom. Potocznie jest to „szukanie kozła ofiarnego”. Gdy nie potrafisz czegoś zrobić, winni SA zawsze wszyscy inni, ci źli. Potrafimy przypisać innym nawet własne, nieakceptowane cechy właściwości. Spostrzegamy zdenerwowanie u kogoś zupełnie spokojnego i wówczas, gdy sami jesteśmy spięci i nie jesteśmy tym zachwyceni. Gdy ktoś podniesionym głosem w ostrym tonie zwraca nam uwagę mówiąc „dlaczego Ty krzyczysz/” – to zachowanie takie określasz projekcją. COLEMAN sadzi, że projekcja jest źródłem urojeń prześladowczych i powstaje przez rzutowanie na otoczenie własnej wrogości do innych. Podobnie dzieje się przy dużym natężeniu nieakceptowanych i nieuświadomionych napięć o charakterze seksualnym.

Intelektualizacja – polega na traktowaniu naszych przeżyć, dążeń, faktów jako zjawisk w pełni obiektywnych. Przy ich odbiorze zdajemy sobie sprawę z ich wymiaru informacyjnego, intelektualnego, racjonalnego, ale całkowicie abstrahujemy od wywołania przez nie emocji. Nie uświadamiamy sobie  żadnych uczuć z nimi związanych. Intelektualizuje np. wściekły młody człowiek, którego wyrzucono właśnie z pracy, a który relacjonuje to przykre zdarzenie całkowicie chłodno, precyzyjnie i beznamiętnie, nie komunikując się wcale ze swoimi uczuciami, ani na chwile nie wchodząc w kontakt z własnymi emocjami.

Izolacja -  Mechanizm wewnętrzny izolacji ma na celu uniemożliwienie nam konfrontacji osobistych przekonań z własnymi działaniami, które są z nimi nie zgodne, ale za to upragnione. Izolacja polega na nieuświadomieniu zakłamania, niewzruszonym i spokojnym robieniu rzeczy, które uważa się za złe, godne potępienia, jakby w izolacji od całokształtu swoich przekonań – całkowicie poza samokontrolą. W skrajnej postaci prowadzi to do dysocjacji (rozczepienia) osobowości. Mechanizm ten oddaje wiernie treść popularnego powiedzenia o rozbieżności teorii i praktyki. „Głoszę równość gatunku ludzkiego … nienawidzę Żydów!”, „Cudza własność traktuję jak świętość i… kradnę” Robisz czasem takie rzeczy i wcale nie zdajesz sobie sprawy z istnienia sprzeczności, między świętą deklaracja, a grzeszną realizacją. Tutaj chodzi o głębokie i nieświadome samooszukiwanie się, taka ślepotę na sprzeczności, ucieczkę od konfrontacji

Racjonalizacja – intelektualne opracowanie przykrości, albo tez czynów niezgodnych z postawami i poglądami – aby ją zmniejszyć, uciszyć wyrzuty sumienia. Racjonalizacja pojawia się również jako zdrowy mechanizm przystosowawczy. Mechanizm obronny staje się wtedy, gdy aby osłabić odczuwalna przykrość, zacznie zniekształcać faktyczny stan rzeczy. Najbardziej znane taktyki racjonalizacji to : „słodka cytryna”  - strategia przekonywania samego siebie (i innych), że już osiągnięte cele i wartości świetnie zaspokajają nasze pragnienia, ze to, co mamy, jest ponad wszystko upragnione i wszystko tak właśnie miało być od samego początku; oraz taktyka „ Kwaśne winogrona” – polega na obniżaniu wartości celu, którego nie udało się osiągnąć, przekonywaniu iż nasz zamiar był zupełnie poroniony i całe szczęście, ze nie doszło do jego realizacji.   Doskonałym przykładem stosowania takich technik jest intelektualna obróbka faktu doznania porażki typu: niedostanie pracy, niezdanie egzaminu, czy w przypadku  „słodkiej cytryny” – afirmacja nudnego i niesatysfakcjonującego małżeństwa.

 Ćwiczenie

Podaj przykład stosowania różnych typów mechanizmów obronnych. Zapisuj to co aktualnie obserwujesz ( może to być w oparciu o wspomnienia). Obiektem możesz być sam, jak i bliscy, czy tez spotkani przypadkowo. Czuwaj nad jakością p[przykładu ilustrującego zjawisko. Nie wymyślaj, tylko dobrze obserwuj i analizuj.

 Dlaczego niektóre formy obrony w stresie są nieskuteczne

„Życie każe ludziom żyć, a nie specjalnie przejmuje się tym, co się z nimi dzieje” E. Ajar

„Trzeba sobie w życiu radzić” powiedział góral zawiązując sobie kierpce dżdżownicą.

Nasze mechanizmy obronne mogą być opłacalne, skuteczne i celowe tylko przy doraźnym i w pełni świadomym ich stosowaniu. Stres wywołuje w nas mechanizmy obronne, które są pewnymi odruchowo stosowanymi  sposobami zmniejszenia trudnego do zniesienia obciążenia emocjonalnego bez zmiany rzeczywistej sytuacji stresowej, w jakiej się znajdujemy. Mechanizmy obronne są powszechnie stosowane zarówno przez osoby dobrze przystosowane i funkcjonujące sprawnie, jak i przez ludzi głęboko zaburzonych. Mechanizm obronny jest jak pastylka przeciwbólowa – działa doraźnie, a objaw powraca, nasila się albo nieco zmienia swój charakter. Taki środek nigdy nie usuwa przyczyny. Łagodzi tylko na krótka chwilę dyskomfort poprzez obniżenie napięcia emocjonalnego. Stosowanie mechanizmów obronnych odbywa się na różnych poziomach świadomości: od skrajnie nieświadomego, poprzez uświadomienie ich sobie w trakcie lub po zadziałaniu, Az po przywoływanie takich sposobów rozmyślnie np. z powodu braku innej możliwości działania w określonej  sytuacji. Najbardziej niebezpieczne, bo patologiczne jest nieświadome stosowanie mechanizmów obronnych. Mechanizmy obronne maja tendencje do szybkiego „usztywniania się” – a więc do stosowania ich w niezmiennej postaci, w sposób prawie przymusowy, bez wprowadzenia jakichkolwiek zmian czy innowacji. Powstanie takiego sztywnego schematu :  nieświadoma przyczyna wzrostu napięcia emocjonalnego – mechanizm obronny – krótkotrwała redukcja napięcia -  powrót napięcia o zwiększonym nasileniu -  spostrzeżenie nieskuteczności -  kolejny mechanizm obronny, który prowadzić może do wytworzenia „błędnego koła”. Nieskuteczne łagodzenie napięcia o charakterze lękowym poprzez mechanizmy obronne, prowadzi do narastania lęku jest zjawiskiem charakterystycznym dla nerwicy. W sytuacjach, które trudno nam jest zaakceptować, wszyscy stosujemy mechanizmy obronne. Niebezpieczne dla człowieka jest stosowanie ich w sposób nieświadomy, sztywny – jako jedynego sposobu radzenia sobie ze stresem. Ważne jest zwracanie uwagi na to, czy człowiek kiedykolwiek sięga po  „strategię przyczynową”, próbuje być refleksyjny, poszukując prawdziwych przyczyn swoich problemów, czy jest gotowy do podejmowania decyzji z wprowadzeniem zmian w swoim życiu. Autorka polskiej koncepcji poznawczej mechanizmów pisze „ Gdy osoba doświadcza rozbieżności informacyjnej, pojawia się u niej nadoptymalna, zbyt duża aktywacja, tj. pobudzenie emocjonalne, które ma charakter silnego lęku” Grzegołowska – Klarkowska. Człowiek stara się za wszelką cenę nie dopuścić do  zmian w swoich strukturach poznawczych, czyli postawach, poglądach, wiedzy o sobie. Posługuje się wówczas takimi środkami, które zniekształcają odbierane przez niego informacje. Takie mechanizmy nazywają się właśnie obronnymi i są one wyuczone w toku naszego życia.. Uczymy się ich w procesie rozwoju, obserwując innych, naśladując bardziej lub mniej świadomie zachowania ważnych w naszym otoczeniu osób, ulegając procesom modelowania, uczenia społecznego. Mechanizmy te redukują napięcie. Celem ich stosowania jest zatem – w tej koncepcji – zredukowanie rozbieżności informacyjnej Głównie dotyczy to informacji odnoszącej się do obrazu własnej osoby. Mechanizmy obronne pojawiają się wtedy, gdy poziom rozbieżności powoduje w nas lęk. Mechanizm obronny traktowany jest w tej koncepcji jako zjawisko poznawcze. Jego podstawą jest zakładanie odbioru albo przetwarzania docierających do nas informacji.

Klasyfikacja mechanizmów obronnych

A:  polegające na zakłóceniu odbioru poprzez podwyższanie progu wrażliwości dla danego rodzaju informacji, ażeby w ten sposób nie dopuścić do percepcji konkretnej informacji ( pojawia się w świadomości), albo ją utrudnić.

B: polegające na zakłóceniu przetwarzania informacji przez jej restrukturalizację lub przewartościowanie.

Do grupy A należą

1.       Obronność percepcyjna, występująca przy rozbieżności między informacjami napływającymi a zakodowanymi.

2.       Wyparcie – gdy rozbieżność zachodzi między dwoma informacjami już zakodowanymi

3.       Tłumienie – bardziej świadome zniekształcenie niezgodnych informacji – unikanie informacji wzbudzających ujemne emocje.

4.       Zaprzeczenie -  negowanie informacji o przykrych zdarzeniach, które miały miejsce.

Zasadą działania mechanizmów tej grupy jest usuwanie rozbieżnych informacji ze świadomości.

Do grupy B należą:

5.       Rzutowanie – czyli projekcja, tzn. przypisywanie innym ludziom własnych cech, których u siebie się nie akceptuje; jest wyłączeniem zakodowanych informacji z własnej struktury poznawczej.

6.       Intelektualizacja – jest ograniczeniem się do obiektywnego aspektu informacji przy pomniejszaniu emocjonalnego.

7.       Izolacja -  oddzielanie od siebie informacji niezgodnych treściowo, a dotyczących własnego Ja lub osób znaczących

8.       Przewartościowanie -  zniekształcenie treści informacji i nadawanie jej nowych znaczeń; może się to wyrażać w formie:

a)      Racjonalizacji – podawania „uzasadnionych” motywów i przyczyn własnego zachowania się, gdy faktycznie nie posiada ona takiego racjonalnego lub społecznie aprobowanego uzasadnienia

b)      Reakcji upozorowanej – deklarowania motywów i postaw odwrotnych do rzeczywistości poznawczych

c)       Ekspiacji – zmiany oceny moralnej czynu przez jego odpokutowanie

d)      Fantazjowanie – wyobrażenie sobie posiadania pożądanych wartości lub realizacji upragnionych celów,  w rzeczywistości nie posiadanych i niezrealizowanych.

Lewicki dzieli mechanizmy obronne na:

- techniki obronne (odreagowanie i narkotyzowanie się)

- techniki zastępczego zaspokojenia potrzeb (identyfikacja, fantazjowanie i przemieszczenie przedmiotu potrzeby)

- techniki obronne polegające na manipulacji samą przykrością, ale bez usuwania jej źródeł ( wyparcie, formułowanie reakcji przeciwnych, kompensacja, ekspiacja, projekcja, racjonalizacja i izolacja zewnętrzna)

„ Nie używane – zanika”

 Po pierwsze możemy oddzielić czynniki, które są zależne od nas, od tych na które nie mamy wpływu. Istnienie tej drugiej kategorii trzeba po prostu zaakceptować, natomiast pierwszej możemy zmienić. Badania eksperymentalne pouczają nas, w jaki sposób można ograniczać negatywne skutki silnego stresu, co jest szczególnie ważne np. dla osób pracujących w wyjątkowo niebezpiecznych zawodach. Do przetrwania stresu można przygotować się poznawczo. Doświadczenie

W pewnym eksperymencie osoby badane oglądały ten sam film zaopatrzony w trzy odmienne ścieżki dźwiękowe: - jedną z komentarzem „niebezpiecznym”, podkreślającym napięcie, - drugą z komentarzem ukrywającym niebezpieczeństwa, - ostatnią opatrzoną tekstem intelektualizującą zagrożenie. Okazało się, że poziom pobudzenia fizjologicznego osób badanych była odmienna – najwyższy przy niebezpiecznej ścieżce dźwiękowej, a niższe w obu pozostałych.

Badania wykazują, że w pewnych okolicznościach zbyt mały strach, może mieć równie zły wpływ na zdrowie, jak strach zbyt duży.

Strach nie zawsze działa w stresie korzystnie, nie zawsze pobudza do działania . Osoby najbardziej narażone na dany problem unikają aktywnie wszystkich akcji prewencyjnych z informacji na jego temat. Próbują one zachować złudzenie swego bezpieczeństwa. Na tym polega wg. Melloa różnica między informacją a sprawczą mocą świadomości. Ta świadomość jest decydująca w takich przypadkach. Nałogowy palacz mówi „- Mówią, że palenie zabija, ale spójrz na starożytnych Egipcjan, wszyscy nie żyją, a nikt z nich nie palił.”

Aby ostrzeżenia  wywołujące stres miały się okazać skuteczne, muszą zostać spełnione jeszcze dodatkowe warunki. Te przekazy powinny zmieniać ogólne postawy wobec zdrowia i działań prozdrowotnych, jak również powinny dostarczać wyrażanych wskazówek dotyczących działań. Sytuacje społeczne mają potencjalnie łatwo stawać się sytuacjami trudnymi. Są one znacznie bardziej wieloznaczne, niż inne – mają złożoną strukturę, bardzo trudno poddają się obiektywnym regułom wnioskowania.

Obiekty społeczne – po prostu inni ludzie stanowią część  tych sytuacji -  są aktywne oraz autonomiczne w swych działaniach wobec podmiotu sytuacji. Są oni ważni dla podmiotu.